معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

علی‌اصغر حکمت شیرازی از جمله رجال فرهنگی و سیاسی عصر پهلوی است که کارنامه‌ای پرفراز و نشیب دارد. حکایت حکمت حکایت یک نسل است، نسلی که از انقلاب مشروطه تا انقلاب ۵۷ را تجربه کرد. حوادثی که در این دورۀ ۷۵ ساله طی شد،‎ فرازونشیب بسیار داشت؛ فرازونشیبی که با جنگ‎، اشغال کشور‎، هرج و مرج‎، کودتا‎، دیکتاتوری‎، فضای باز سیاسی‎، نوسازی فرهنگی و اجتماعی و... همراه بود. این اتفاقات هر از چندی نخبگان ایرانی را به بازنگری در مشروطه وامی‎داشت. گویی در هر برهه‎ای تجربه‎ای نو لازم بود. بعضی از این تجربه‎ها گامی به پیش بود و بعضی گامی به پس. گاهی هزینه‎هایی که برای این تجربه‎ها پرداخته می‎شد‎ بسیار بود، چنان‌که آزادی احزاب سیاسی و مطبوعات هزینۀ نوسازی فرهنگی و اجتماعی شد. همین تجربه‎ها و هزینه‎ها بود که نسل برآمده از مشروطه یا فعال در این دوره را پخته ساخت. این نسل چون به مرحلۀ پختگی‎ رسید، کشتیبان را سیاستی دیگر شد و اینان را به گوشۀ انزوا راند. رجالی چون سیدحسن تقی‎زاده‎، علی‎اصغر حکمت‎، قائم‎مقام‎الملک رفیع‎، حسین علاء‎، علی امینی‎ و عبدالله انتظام که از تندباد حوادث و ناملایمات روزگار جان به‌در بردند و تجربه‎ها اندوختند‎، مجبور به عزلت و خاموشی شدند. در این میان تقی‎زاده، در مرتبه‎ای بالاتر‎، از این بخت برخوردار بود که به سرنوشت تیمورتاش‎، نصرت‎الدوله فیروز‎، داور و سردار اسعد دچار نشد و توانست به تصحیح نظریات خود و تبیین نقشۀ راه نظام مشروطۀ سلطنتی بپردازد.

از جمله سرآمدان این نسل که به نگرش و نگارش جدیدی از زندگی‌اش نیاز است، علی‌اصغر حکمت شیرازی است؛ رجلی که در عرصۀ فرهنگ و سیاست سال‌های متمادی پادار بود. او در اواخر سلطنت ناصری دیده به جهان گشود و در دوران مشروطه در اوان جوانی بود. مشروطه جوانانی چون او را به عرصۀ سیاست سوق داد، چه سیاست در این دوره از دایرۀ نخبگانی خارج شده و توده‌ها را هم درگیر کرده بود.

کودتای سوم اسفند 1299 برای این دست از نخبگان و جوانان که خواستار ورود به عرصۀ سیاست بودند، فضای مناسبی را فراهم کرد. علی‌اصغر حکمت از جملۀ این جوانان بود که با فردی مانند علی‌اکبر داور که از معتقدان به این نظر بود، مراوده یافت. از این هنگام جوانانی که از زمان مشروطه درگیر سیاست شده بودند وارد حلقۀ قدرت شدند. حکمت که تا این زمان در وزارت معارف به معلمی اشتغال داشت، ترقی کرد و از کارگزاران آن شد. وزارت‌خانۀ معارف خانۀ اصلی او بود که از پایین‌ترین رده‌ها در آن آغاز به کار کرده و تجربه اندوخته بود. بر این اساس او را می‌توان فردی شایسته برای تصدی این وزارتخانه دانست. هرچند به جز وزارت معارف، در سمت‌های دیگر هم خلاق و فعال بود و سعی و نوآوری داشت. از همین رو داستان زندگی او سیری از تجربۀ دولت‌مردی در دورۀ پهلوی است. چراکه دولت‌مردی حکمت با دانش آمیخته بود و در هر عرصه‌ای از آموختن غافل نمی‌ماند. حکمت نمایندۀ برجستۀ نسلی است که چون سلطنت پهلوی کارگزارانی جدید یافت، از صحنۀ سیاست کنار رفت. نسل جدید کارگزاران بر خلاف اینان چندان با فرهنگ ایرانی مأنوس نبود. همین ویژگی هم بود که سلطنت را از جامعه بیگانه کرد.

این کتاب نوشتاری است مفصل در زندگی و زمانۀ علی‌اصغر حکمت شیرازی در هشت فصل و در پایان هم گاه‌شمار زندگی و تصاویر او آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: نقش زمانه

فصل دوم: شجرۀ حکمت

فصل سوم: شوریدگی

فصل چهارم: طهران؛ شهر غرایب

فصل پنجم: دولت و ترقی

فصل ششم: سنگلاخ قدرت

فصل هفتم: روزگار نو

فصل هشتم: میراث حکمت

گاه‌شمار زندگی حکمت

کتاب‌شناسی

اسناد

تصویر