معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب چاپ نسخه برگردان مجموعه‌ای از رساله‌ها و کتاب‌های فلسفی است که تاریخ کتابت آن به دوران صفوی باز می‌گردد، دورانی که در آن سنت فلسفی در اسلام تجدید شد؛ آن هم با احیای مجدد سنت سینوی به جای کلام فلسفی متأثر از فخر رازی و خواجۀ طوسی. درست است که آرای فلاسفۀ مسلمان و به ویژه ابن سینا همواره در سده‌های پس از ظهور کلام فلسفی فخر رازی و خواجۀ طوسی محل عنایت بود و حتی در طول سده‌های هفتم و هشتم قمری، اشارات بوعلی محل توجه و تدریس و تدرّس و شرح‌نویسی بود؛ اما مجموعاً عمدۀ اهتمامات و بحث‌های فلسفی در حول محور کتاب‌های سنت کلام فلسفی مانند تعدادی از آثار فخر رازی و تجرید خواجۀ طوسی شکل می‌گرفت و به‌ویژه ظهور صفویه بود که اقبالی مجدد به آثار ابن سینا را شاهد هستیم. از دیگرسو درست است که در تشیع امامی از دوران‌های قدیم اعتنا به فلسفۀ اسلامی همواره به عنوان امری حاشیه‌ای بروز داشته است و به ویژه با ظهور خواجۀ طوسی و شاگردش علامۀ حلی این اهتمام در میان تشیع فزونی گرفت و یک‌چند در میان آنان اشارات و شفای بوعلی کانونی از بحث‌های فلسفی را شکل داد؛ اما واقعیت این است که باید دوران صفوی و اهتمام میرداماد و آخوند ملاصدرا را در نیمۀ این دوران نقطۀ عطفی در تاریخ اندیشۀ فلسفی در تشیع امامی به حساب آورد؛ دورانی که هنوز هم در ایران معاصر آثار و سپهر فلسفی و اندیشگی آن تداوم دارد و سنتی زنده است.

این مجموعه که نسخۀ خطی آن در کتابخانۀ مدرسۀ مروی به شمارۀ 19 نگهداری می‌شود نمونه‌ای روشن از این دست مجموعه‌های فلسفی است. چنانکه می‌دانیم مدرسۀ مروی از کانونی‌ترین مدارسی بوده که در دوران مکتب طهران اهتمام به آثار فلسفی و آموزش فلسفه همواره محل توجه و عنایت اولیاء و مدرسان آن بوده است. مدرسان علوم عقلی در این مدرسه طبعا به نسخه‌های کتاب‌های گوناگون فلسفی و از آن جمله مجموعه‌های محل گفتگو عنایت داشته و به برخی از آنها دسترسی داشته‌اند. این نسخه که البته کتابت آن به پیش از این دوران و در واقع به دوران صفوی بازمی‌گردد، نمونه‌ای است بسیار جالب توجه از این دست مجموعه‌ها که طبعاً ریشۀ این مجموعه هم به مجموعه‌های مشابه کهن‌تر باز می‌گردد.

فهرستی که از عناوین رساله‌ها و کاتب‌های این مجموعه به دست داده شده، به‌خوبی اهمیت این مجموعۀ خطی و تنوع رساله‌ها و کتاب‌های آن و همچنین میزان اهمیت و حضور آثار متفاوت فلسفی را در دوران کتابت آن بازتاب می‌دهد را به ما نشان می‌دهد. به طور نمونه در این مجموعه در کنار آثار ابن سینا، متن «اثولوجیا» آمده که به‌ویژه در دوران صفوی مورد اهتمام عالمان شیعه قرار گرفت و اقبالی دوباره بدان شد.

در این مجموعه که البته شامل تعدادی از آثار مترجَم ارسطو یا منسوب بدو هم هست، آنچه از همه مهم‌تر است و ارزش این مجموعه را دوچندان کرده، وجود مجموعه‌ای ارزشمند از آثار یحیی بن عدی است. اهتمام به آثار فلسفی و منطقی یحیی بن عدی به گواهی ادبیات فلسفی دوره‌های مختلف اسلامی کم‌وبیش در جریان بوده و در کتابخانه‌های ایران هم چند مجموعۀ دیگر حاوی تعدادی از آثار او موجود است. اما آنچه اهمیت این مجموعه را بیشتر می‌کند و آن را زین پس در کانون توجه مورخان فلسفۀ جهان اسلام قرار خواهد داد، این است که در این مجموعه تعدادی از آثار فلسفی او دیده می‌شود که تاکنون هیچ نشانی از وجود آنها در جای دیگری ثبت نشده بود. مطالعۀ آثار فلسفی یحیی بن عدی نه‌تنها ما را با سنتی متفاوت با سنت فلسفی ابن سینا ـ که گاه مورد انتقاد او هم قرار داشته ـ آشنا می‌کند، بلکه روایتی به دست می‌دهد از اهتمامات و پرسش‌های اهالی فلسفه در بغداد سدۀ چهارم قمری؛ روایتی که فیلسوفان این دوران در بغداد و با مرکزیت یحیی بن عدی از فلسفۀ یونانی داشته‌اند.