معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب مشتمل بر دو سخنرانی «پرادز اکتور شروو»، است که طی سال‌های 1989 - 1990 در دانشگاه هاروارد ایراد گردید، موضوع سخنرانی‌ها درباره «دین و دولت در ایران عهد ساسانی و مانویان» و «عناصر ایرانی در کیش مانی» است.

تقریبا تا یک قرن پیش هیچ کس باور نمی کرد روزی فرا رسد که برخی پژوهشگران مطالعات ایرانی در اصالت ایرانی دین مانی تردید کنند. این تردید در واقع ، با کشف متون پارتی و فارسی میانۀ مانوی تورفان آغاز شد و با انتشار متون قبطی مانوی و به ویژه متن یونانی دست‌نوشتۀ مانوی کلن به اوج خود رسید.

بحث بر سر این نکته که آیا خاستگاه کیش مانوی را باید در دین زرتشتی جستجو کرد یا در ادیان دیگر، چند قرن است که پژوهندگان را به خود مشغول داشته است. کشف متون اصیل مانوی در قرن بیستم به این بحث و جدل‌ها شدت بخشیده است و گرچه در این‌باره نظریات مختلفی مطرح شده، پژوهشگران اکنون به توافق کلی دست یافته‌اند. پرادز اکتور شروو که یکی از سرشناس‌ترین پژوهشگران مطالعات ایرانی باستان است، در این کتاب کوچک اما بسیار مهم کوشیده برجسته‌ترین عناصر ایرانی کیش مانوی را بازشناسد. نویسنده در این کتاب نشان داده است که برای شناخت عناصر بنیادین مانوی به بررسی موشکافانۀ همۀ متون بی‌واسطه و باواسطۀ مربوط نیازمندیم. او که در این نوشتۀ کوتاه اکثر مطالب قابل بحث دربارۀ عناصر کیش مانوی را آورده، گاهی پرسش‌هایی ظریف بر لوح اندیشۀ خواننده حک کرده است تا عملاً نشان داده باشد برای کشف خاستگاه عناصر بنیادین کیش مانی هنوز باید خواند، اما از زاویه‌ای دیگر.

اولین نتیجه‌ای که از این بررسی می‌توان گرفت این است که اقتباس‌های مانی از دین ایرانی، نه از کیش زروانی، بل از دین زردشتی مورد قبول همگان بوده است. عناصر ایرانی کیش مانوی این نکته را نیز آشکار می‌کند که مانی نه‌تنها شکل خاصی از ثنویت اولیه را که در هر دو نظام زرتشتی و مانوی مشترک است، اتخاذ نمود، بلکه دیگر عناصر کیهان‌شناسی‌اش را نیز تا آنجا که بتوان آنها را به‌منزلۀ بخشی از دین زرتشتی میانه سده سوم پذیرفت، از آن اقتباس کرد؛ گرچه در بیشتر این عناصر تغییرات عظیمی به وجود آورد.

مترجم در طول ترجمۀ این اثر کوچک ـ مشتمل بر حدود هفتاد متن اصیل ـ از منابع و مآخذ فراوانی بهره برده است که بخش کوچکی از آن در فهرست پایان کتاب بازتاب یافته است. مترجم بیشتر منابع و مآخذ را دیده و آنها را با متن اصلی یا با ترجمۀ نویسنده این کتاب مقابله و مقایسه کرده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم بر ویراست دوم

پیش‌گفتار مترجم

دربارۀ نویسنده و آثارش

اشارۀ نویسنده

گفتار یکم: طرح مسئله و وضعیت منابع

خاستگاه‌های کیش مانوی

منابع کیش مانوی

منابع دین ایرانی

طرح و تعریف مسئله

گفتار دوم: اسطورۀ آفرینش

اسطورۀ بندهشنیِ مزدیسنایی: متن‌های پیش‌ساسانی

اسطورۀ بندهشنیِ مزدیسنایی: متن‌های ساسانی

اسطورۀ بندهشنیِ مزدیسنایی: گونۀ زروانی

اسطورۀ آفرینش در کیش مانوی

آموزۀ دو بُن در کیش‌های مانوی و مزدیسنایی

آفرینش و آمیختگی

سه دوره

انسان قدیم، تخمه و آسمان و نخستین زوج بشر

گفتار سوم: پایان کار انسان و جهان

پاداش انسان پس از مرگ

همزاد یا بدل

دین مانوی

داور با ترازو و "cayen"

شهریاران

نردبان

آن سوی پل و ضیافت‌ها

رستاخبز

فرجام سخن

پیوست

کتاب‌شناسی

فهرست منابع و مآخذ مترجم