معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این سخن به درستی گفته شده است که انسان با روایت و قصه اندیشیدن را آغاز کرده است. گرچه آدمی برای شنیدن و گفتن قصه، هزاران سال خود را در پهنۀ زمین آزموده، اما آنچه قصه‌ها را از امری معمولی و ساده به موضوعی جذاب و قابل مطالعه تبدیل کرده، حالت روایی و قصه‌وار نوع اندیشیدن اوست. می‌توان بارها و بارها به نقالات و قصه‌گویان دل سپرد و از شنیدن داستان‌ها و حکایت‌ها لذت برد و حتی یک بار هم به چگونگی نقل حکایت، خط روایت و نتیجۀ آن فکر نکرد؛ ولی قصه و حکایت تأثیر دائمی و مستمر خود را بر شنونده و گوینده خواهد گذاشت. اغلب ما مردم زندگی خود را در داستان‌ها بازجست می‌کنیم، در آن تحلیل می‌کنیم و در نهایت با نقل پاره‌هایی از آن حکایت‌ها، آزموده‌های زندگی‌مان را به فرزندان‌مان یا شنوندگان قصه انتقال می‌دهیم. زبان نیز به عنوان عاملی مهم در استمرار روند زندگی، در انتقال هوشیاری و دانایی بشر، هم به عنوان واسط میان انسان و جهان، انسان و انسان و هم به عنوان ناقل شادمانی و رنج او به هم‌نسلان و نسل‌های آینده، به‌درستی عامل، قابل و بازیگر نقش اساسی در حضور فهم و ادراک در سپهر بودن ما داشته و دارد.

متن‌پژوهی از بطن نسخه‌شناسی و علوم مرتبط عصری جوانه زده است. کاوش در میراث فرهنگی هر ملت، کوششی است معتبر برای آنکه یک ملت در آینه تاریخ، فرهنگ و دانش‌های زمانه به شناخت بیشتری از خود دست یابد. هزارویک شب حلقه اتصال فرهنگ‌های ایرانی، هندی، عربی و ترکی است و همه این ملل خود را در آن می‌یابند و از پرتو آن بخش‌های زیادی از تاریخ مغفول‌مانده خود را به ظهور دعوت می‌کنند. البته ایران زادگاه هزار افسان یا آنچه عرب نامیده است «الف لیلة و لیله» است. هزارویک شب تصویری آشوبناک از بن ـ آغازین‌های شکل‌گیری‌ خود را تا همین قرن‌های نه‌چندان دور به تماشا می‌گذارد و اگر همان چند صفحه نخست آن نبود، هزاران صفحه دیگر قصه‌ها بی‌حاصل می‌ماند.

شهرزاد هزارویک شب، از لایه‌های دشواریاب روان جمعی خبر می‌دهد و از این‌رو جستجویی نو در سطور متن بی‌اجر نمی‌ماند.

در واقع این کتاب حاوی دو مجلد است که در قالب یک جلد چاپ شده‌اند. جلد اول حاوی قصه‌های مردم ماوراءالنهر است که زمینه‌های هزارویک شبی دارند. این قصه‌ها از نسخه‌های خطی انیستیتوی نسخ خطی آکادمی‌تاجیکستان انتخاب شده‌اند. این قصه‌ها در واقع بی‌ارزش‌ترین نسخی بودند که برای بچه‌ها می‌نوشتند تا آنها به دانش مردمی واقف شوند. نویسنده این قصه‌ها را پیدا کرده و تصحیح نموده است. افزون بر پیداکردن و تصحیح قصه‌ها، کار دیگری که انجام داده، این بود که مجموعه مطالعاتی را پیرامون مباحث روان‌کاوی، فرهنگ‌شناسی و جامعه‌شناسی این داستان‌ها انجام داده است. در دفتر دوم جلد اول به ژانر از پیوستگی‌های درونی و بیرونی، به طور هم‌کنش و هم‌سطح نگریسته شده است؛ هرچند در نهایت کوشیده شده در کل آثار دستگاه فکری مردم دری ـ تاجیکی فارسی‌زبان در معرض تماشای خواننده قرار گیرد.

جلد دوم هم مربوط به مقوله محتوایی هزارویک شب است که به مسائل فرهنگی و اجتماعی این اثر کلاسیک به عنوان یک اثر بازمانده از روح جمعی مردم ایران می‌پردازد.

قصه‌هایی که در جلد اول آمده‌اند، به ترتیب عبارتند از: عادل شاه و فرزندش فیروزشاه، صالح خشت‌ریز و هارون الرشید، حکایت مرد سخی و زن بخیل، پیر خارکش و دو پسرش، عادل خان و سه درویش، حکایت ملا شکور کاشغری در بخارای شریف در مدرسۀ حضرت میرعرب.