معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از انتشار «تولدی دیگر» و آخرین شعرهای فروغ چنددهه می‌گذرد؛ اما هنوز بسیاری از ویژگی‌ها و دست‌آورهای شعری و نگرشی فروغ ناشناخته مانده است. در این مدت ده‌ها نوشته در شرح شعر و زندگی او منتشر شده؛ ولی پیرامون تنها شعر متشکل مجموعۀ «تولدی دیگر» (شعر «بر او ببخشایید») هرگز کسی اشاره‌ای نکرده و دربارۀ ساختار «ایمان بیاوریم...»، درخشان‌ترین شعر فروغ سخنی نگفته است. «ایمان بیاوریم...» درخشان‌ترین دست‌آوردی است که فروغ در قلمرو شعر نیمایی و در عرصه آفرینش ساختار شعر بلند به آن دست یافته است.

فروغ در میان شاعران پس از نیما تنها چهره‌ای است که با آثار دوران کمال خود به نگرش و تکنیک یا صناعتی ویژه دست می‌یابد و هر دو رسالت فردی و اجتماعی شاعر واقعی را به انجام می‌رساند. او با شناخت واقعیت‌های درونی و بیرونی خویش، زوال را به عنوان درون‌مایه‌ اصلی آثارش کشف کرد و «خودسرایی» را به مثابه مهم‌ترین ویژگی‌ تکنیک و ساختار شعرش پذیرفت. بدین‌گونه فروغ توانست با بیان ویژگی‌های فردی خود، چهره‌اش را در شعر فراز آورد و با تبیین واقعیت‌های دنیای پیرامون خویش خصایل عصر و جامعه‌اش را ماندگار سازد و سرانجام، با آخرین آثارش، راه‌ رسیدن به رهایی و فراتر رفتن از آن زوال و تباهی را نشان دهد و مهم‌ترین وظیفه‌ هنر را به انجام رساند.

بنابراین آثار فروغ هم نشان‌دهندۀ پیوند و تأثیر و تأثر متقابل یا دیالکتیکی است که همواره میان شعر و زندگی او وجود داشته و هم آشکارکنندۀ نگرش و تکنیک ویژه‌ای که او به آن دست یافته است.

برای شناخت فروغ و فرآیند تکاملی شعر او می‌توان آثار وی را بر اساس ویژگی‌های شعری و چگونگی پیوندشان با فرهنگ و تاریخ به سه دوره فصل‌بندی کرد:

1. دورۀ نخست که دربرگیرندۀ آثار سه مجموعۀ اسیر، دیوار و عصیان است. این آثار به سبب تقلیدی‌بودن قالب (که بیشتر چارپاره است) و کلیشه‌ای بودن زبان و قراردادی بودن وزن، نمودار ناآگاهی فروغ از فرهنگ پویای زمانه و به‌ویژه نگرش شعری نیماست و از نظر نگاه سطحی و احساساتی غالب بر آنها، مبین ازخودبیگانگی تاریخی فروغ. بنابراین این بخش از زندگی شعری فروغ در این کتاب در فصل اول «دوران گمشدگی و ناآگاهی فروغ» خوانده می‌شود.

2. دورۀ دوم، دورۀ شعرهای «تولدی دیگر» است و مرحله‌ای که شاعر پای در مسیر تکاملی شعرش می‌نهد. خود و محیط خود را می‌شناسد و پس از جستجو و تجربۀ بسیار، زبان و بیان و وزن و در نهایت تکنیک (صناعت) و ساختار شعرش شکل می‌گیرد و به تشخص شعری می‌رسد. این دوران در فصل دوم کتاب «دوران خودیافتگی و آگاهی فروغ» نامیده می‌شود.

3. دورۀ سوم، دورۀ شعرهای پس از «تولدی دیگر» است و مرحلۀ کمال‌یابی تجربه‌های شعری فروغ. در این دوره شاعر به فرانهاد تقابلی می‌رسد که همواره میان او و زوال حاکم بر دورانش وجود داشته است. او در برخورد با واقعیت موفق به کشف نگاهی می‌شود که انسان و شاعر را به رهایی می‌رساند. به همین لحاظ این مرحله «دوران ازخودگذشتگی و رهایی فروغ» در فصل سوم کتاب نامیده می‌شود.

مرگ زودرس فروغ باعث قطع تداوم آفرینش و محدودبودن شعرهای پیشرفتۀ او شد. با این حال مسئلۀ مهم نه شمار آثار، بل وجود شاعر و نگرش ویژۀ فروغ است. زیرا شاعر با بیان نگاه و جهان ویژۀ خویش بخش ناشناخته‌ای از انسان و جهان را آشکار می‌کند. رسالتی که فروغ با آفرینش آخرین شعرهای خود، به ویژه شعر «ایمان بیاوریم ....» آن را به‌خوبی تحقق بخشید.

در پایان کتاب سال‌شمار زندگی فروغ و مجموعه‌ای از بهترین اشعار فروغ آورده شده است؛ از قبیل ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد ....، بر او ببخشایید، تنها صداست که می‌ماند، پنجره، بعد از تو، تولدی دیگر، وهم سبز، دیدار در شب و .... .

فهرست مطالب کتاب:

درآمد

فصل اول: دوران گمشدگی و ناآگاهی فروغ

فصل دوم: دوران خودیافتگی و آگاهی فروغ

الف) چگونگی زبان و وزن در شعر فروغ

ب) چگونگی بیان در شعر فروغ

ج) چگونگی تکنیک و ساختار در شعر فروغ

د) نگاهی به ساختار شعر «بر او ببخشایید»

فصل سوم: دوران ازخودگذشتگی و رهایی فروغ

فصل چهارم: در جستجوی دو دست سبز جوان

سال‌شمار زندگی فروغ

بهترین شعرهای فروغ