معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نخستین هدف از تقریر این کتاب تبیین مسئلة شرّ و راه حل‌های توجیه وجود آن از دیدگاه اندیشمندان مسلمان به‌ویژه مولانا جلال‌الدین رومی است. وجود شُرور تعارض آشکاری با مسئلة خیر محض بودن، عالِم مطلق بودن و قادر مطلق بودن خداوند دارد و می‌تواند راه را برای اما و اگرها یا چون‌وچراها در این زمینه باز بگذارد. شاید نتوان به گونه‌ای دقیق باز نمود که این مسئله از چه تاریخی برای بشر مطرح بوده است، ولی مسلّم است که مواجهة انسان با آلام و رنج‌های فراوان معتقدات او را سُست می‌کند و آدمی را به این باور می‌رساند که شُرور با معیارهای عقلانی الاهیات به معنی الاخص سازگار نیست.

متألهان بر این باورند جهان زیر سلطه و سیطرة موجود واحدی است که با حکمت، قدرت و عدالت مطلق بر آن حکم می‌راند. اقتضای حکمت او این است که این موجود جهانی با نظام برتر و بیشترین خیرات و کمالات ممکن ایجاد کند؛ جهانی که خیر او محض باشد. امّا در اولین نگاه به عالم، پاره‌ای از امور را می‌بینیم که به ظاهر خیریتی دربر ندارند و جنبة شرّ در آنها بیش از خیرشان خودنمایی می‌کند. این شُرور می‌تواند متافیزیکی باشد؛ همچون نقص و شناخت نادرست نظام هستی، یا از امور طبیعی شمرده شود مانند سیل و زلزله یا اخلاقی باشد همچون گناه، جنگ و جنایت. پرسش اصلی آن است که اگر عالم تحت سیطرة چنین موجود کاملی است، چرا این همه شرّ در آن راه یافته است؟ چه کسی مسئول ورود آنها به عالم است؟ چرا عالم سراسر خیر نیست؟ چرا خداوند وجود شُرور را در عالم مجاز کرده است؟ اینها و ده‌ها پرسش دیگر نظیر آن صفاتی از قبیل توحید، عدل، خیر محض، حکمت و قدرت مطلق خداوند را به چالش می کشند!

طی قرن‌های اخیر بزرگان بسیاری به بررسی این مسئله و تبیین نسبت آن با برخی صفات خداوند پرداخته و در این باب سخن به تفصیل گفته‌اند. عده‌ای از فیلسوفان شرّ را امر عدمی و برخی امر وجودی می‌دانند و بر این باورند که اوصاف و صفات خداوند را می‌توان با وجود این قبیل شُرور از راه برهان عقلی و نقلی به اثبات رساند یا دست‌کم نشان داد شُرور تعارض عقلانی با صفات الاهی ندارند. برخی دیگر برآنند که دفاع عقلانی از شُرور و سازش میان آنها با صفات الاهی افسانه‌ای بیش نیست!

نویسنده در این کتاب می‌کوشد با اتکا به آراء اندیشمندان مسلمان به ویژه مولانا جلال‌الدین رومی به واکاوی این مسئله و آثار و پیامدهای مثبت و منفی آن بپردازد. مقصود در این کتاب لزواً جانب‌داری از یک نظر خاص نیست، بلکه بیش از هر چیز بیان دقیق آراء مطرح شده در این خصوص است. پرواضح است که در این میان آراء زیادی پرورش یافته‌اند که پرداختن به همة آنها امکان‌پذیر نیست، بلکه اشارة گذرا بدان‌ها و پرداخت تفصیلی به نظرات مولانا هدف غایی بوده است.

این کتاب در پنج فصل این مهم را بررسی کرده است. فصل نخست به مقدمات کلی بحث نظیر بیان و طرح مسئله، پرسش‌های بحث، اهمیّت و ضرورت موضوع و در نهایت به تاریخچة آن می‌پردازد. فصل دوم به مفهوم‌شناسی خیر و شرّ، ماهیّت خیر و شرّ، تفاوت درد و رنج و بررسی انواع شُرور اشاره دارد. در فصل سوم راه حل‌های مسئلة شرّ اخلاقی، رابطة شرّ و اختیار، تبیین مفهوم اختیار و راه‌حل‌های آن بررسی شده است. فصل چهارم به راه‌حل‌های مسئلة شرّ طبیعی و تصور جهان برتر(نظام احسن) می‌پردازد و در فصل پنجم از همة مباحث صورت‌گرفته نتیجه‌گیری شده است.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول: کلیات و مباحث مقدماتی

فصل دوم: مفهوم‌شناسی خیر و شر

فصل سوم: راه حل‌های مسئلۀ شرور اخلاقی

فصل چهارم: راه حل‌های مسئلۀ شرور طبیعی

فصل پنجم: نتیجه‌گیری