معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نشانه‌شناسی حاصل درک نوینی از نسبت میان زبان و واقعیت است. زبان همواره به مثابه ابزار انسان برای بازنمایی دنیای ذهن و معنی به منظور ارتباط و بیان انگاشته می‌شد. این شیوۀ تفکر که ریشه در اندیشۀ متافیزیکی افلاطون و نظریۀ محاکات داشت، برای جهان اندیشه مابه‌ازایی محسوس قرار می‌داد که از دنیای اندیشه تقلید می‌کرد تا با ادراک انسانی همگون گردد. اما در سال‌های پایانی سدۀ نوزدهم با طح نظریه‌های زیبایی‌گرایی و آرای نیچه نسبت میان زبان و واقعیت واژگون شد. اندیشمندانی چون نیچه، ویتگنشتاین و هایدگر از این سخن گفتند که در واقع این زبان است که معنی و حقیقت را می‌سازد، حقیقت چیزی جز یک ساخت بلاغی نیست و هستی ما در زندان زبان گرفتار است.

بر این اساس، نشانه‌شناسی حوزه‌ای از دانش بشری است که در دهه‌های نخستِ سدۀ بیستم فهم جدیدی را از زبان و زبان‌شناسی مطرح کرد. واژه‌ها دیگر نام‌های خاصی نیستند که به گونه‌ای مطلق بر چیزها نهاده باشیم، بلکه واژه‌ها براساس منطق تفاوت و به گونه‌ای قراردادی معنی تولید می‌کنند. آنچه ما از آن به واقعیت بیرونی یاد می‌کنیم تنها به واسطۀ الگوهای ساختاری قابل دسترسی است. ما تنها از طریق یک‌سری الگوها و ساختارهای از پیش تعیین شده و برساخته است که جهان را می‌فهمیم. همیشه یک واسطه وجود دارد و این واسط یک نظام نشانه‌ای (زبانی) است که مانند چهارچوبی برای فهم جهان کارکرد دارد. پس، ساختارها گرامر یا دستور زبان نظم ویژه‌ای از جهان را ساخته‌ و سپس آن را برای محک پدیده‌های عالم به کار می‌گیرند.

بنابراین نشانه‌شناسی را می‌توان چنین تعریف کرد: نشانه‌شناسی بررسی، تحلیل و تفسیر کنش دلالت‌پردازی (فرآیند معناسازی) پدیده‌های عالم است. یکی از روش‌های نخستین نشانه‌شناسی، خواندن متن براساس زبان زیرین متن است. پس نشانه‌شناسی بررسی نسبت نشانه‌ها با یک ساختار و یک زبان زیرین است. با این تعریف است که موضوع اصلی نشانه‌شناسی «فرآیند معناسازی» می‌شود. یک نشانه‌شناس کنش‌های انسانی و اُبژه‌های عالم را به عنوان نشانه‌هایی درون یک نظام موضوع مورد بررسی قرار می‌دهد و چگونگی شکل‌گیری معنی را در این اُبژه‌ها و کنش‌ها دنبال می‌کند.

اما تعریفی که در بالا آمد بیش و کم درون پارادایم ساختگرایی شکل گرفت و رشد کرد. نکتۀ قابل توجه این است که با چرخش پاردایمی از ساختگرایی به پساساختگرایی و سپس نظریه‌های فرهنگی، نشانه‌شناسی توانست اهمیت خود را حفظ کند. راز بقای نشانه‌شناسی در چیست؟ به گمان منف نشانه‌شناسی با بسط حوزۀ فعالیت نشانه‌ها از متن به گفتمان و بنابراین زندگی روزمره توانست این حوزه تحقیق را در قرن بیست و یک همچنان لازم و ضروری سازد. دیگر اینکه نشانه‌شناسی با مطالعۀ متون متنوعی مانند ادبیات، سینما، موسیقی، تئاتر، معماری و رسانه‌های گروهی توانست از دایرۀ کوچک زبان کلامی به حوزه‌های دیگر متنی نیز وارد شود.

گزینش نوشتارهای این مجموعه شاهدی کافی بر این مدعاست که حوزۀ نشانه‌شناسی بسیار فراخ و گسترده است و در هر یک از این حوزه‌ها توانسته گزاره‌های مهمی را مطرح نماید. در این مجموعه تلاش شده است داستان نشانه‌شناسی در صد سال اخیر به روایت نظریه‌پردازان اصلی آن به نمایش گذاشته شود. در بخش نخست به مبانی، تعاریف و تاریخچه نشانه‌شناسی پرداخته شده است. سپس در بخش دوم نویسندگان مقالان به خاستگاه نخستین آن در زبان‌شناسی پرداخته‌اند و در بخش سوم حرکت مطالعات اولیه از زبانشناسی به مطالعات ادبی طرح شده است. بخش چهارم حوزه‌های نوین مطالعات نشانه‌شناسی را به‌ویژه در متون هنری معرفی می‌کند و در پایان در بخش پنجم به چالش‌هایی که تعریف نشانه و نشانه‌شناسی در دهه‌های اخیر با آن روبرو شده است پرداخته شده است. جالب این است که این چالش‌ها نه تنها از اهمیت این حوزۀ دانش بشری نگاسته است بلکه به قابلیت‌ها و ظرفیت‌های آن افزوده است.

یکی از ویژگی‌های مهم این مجموعه این است که نویسندگان نوشتارها همه نظریه‌پردازان اصلی در رشتۀ خود هستند و این ویژگی این مجموعه را به منبعی قابل اتکا در مطالعات نشانه‌شناسی تبدیل می‌کند. برای هر مقاله، متنی دربارۀ مؤلف و معرفی مقاله اضافه شده است. سپس فهرستی کم‌وبیش جامع از منابع انگلیسی و فارسی در حوزۀ نشانه‌شناسی به صورت کتاب‌شناسی ارائه شده است. همچنین در پایان، فهرست واژگان کلیدی که در کتاب به کار برده شده‌اند، به زبان فارسی تهیه شده و معادل‌های مناسب را به زبان‌انگلیسی (یا در موارد معدودی به زبان دیگری مانند فرانسه یا آلمانی) ارائه داده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

بخش نخست: معرفی نشانه‌شناسی

1) یوگنی گرنی، «نشانه‌شناسی چیست؟»

2) ورنر هَمِرستینگل، «مبانی نشانه‌شناسی»

3) ورنر هَمِرستینگل، «پیشینۀ نشانه‌شناسی»

4) اومبرتو اِکو، «به سوی منطق فرهنگ»

5) رُولان بارت، از عناصر نشانه‌شناسی

بخش دوم: نشانه‌شناسی و زبان‌شناسی

6) رومن یاکوبسن، «زبان‌شناسی و شعرشناسی»

7) فردینان دَو سُسور، از درس‌نامۀ زبان‌شناسی عمومی

بخش سوم: نشانه‌شناسی و ادبیات

8) رابرت اسکولز، «به سوی نشانه‌شناسی ادبیات»

9) جاناتان کالر، «نشانه‌شناسی به مثابه نظریۀ خوانش»

10) ژرار ژُنِت، «مرزهای روایت»

بخش چهارم: نشانه‌شناسی و هنر

11) تلویزیون: استوارت هال، «رمزگذاری و رمزگشایی»

12) معماری: اومبرتواکو، «کارکرد و نشانه: نشانه‌شناسی معماری»

13) موسیقی: ایرو تاراستی، از نظریه‌ای برای نشانه‌شناسی موسیقی

14) سینما: کریستین متس، «برخی مطالب در نشانه‌شناسی سینما»

15) سینما: وارن باکلند، «نشانه‌شناسی فیلم»

16) تئاتر: کِراِلام، نشانه‌شناسی تئاتر و نمایش

بخش پنجم: به چالش کشیدن نشانه

17) ژاک دریدا، «ساختار، نشانه و بازی در گفتمان علوم انسانی»

18) جاناتان کالر، «در جستجوی نشانه‌ها»

کتابشناسی

نمایۀ نام‌ها

نمایۀ اصطلاح‌ها