معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ترجمه از فعالیت‌های دیرپای بشر به شمار می‌رود، اما مطالعۀ آن به شکلی نظام‌مند قدمت چندانی ندارد. در میان تلاش‌های صورت گرفته برای سامان بخشیدن و نظام‌مند کردن مطالعات و فعالیت‌های مربوط به حوزۀ ترجمه می‌توان به «نقشۀ» جیمزهولمز اشاره کرد که نخستین بار در سال 1972 میلادی در بخش ترجمه سمینار بین‌المللی زبان‌شناسی آ کاربردی در کپنهاگ، ارائه شد. هولمز در این سمینار، برای اولین بار، عبارت «مطالعات ترجمه» را برای هر نوع تحقیق مربوط به پدیده و مسائل ترجمه عنوان کرد و هرگونه پژوهش مربوط به ترجمه را به دو حوزۀ کلی «مطالعات ترجمۀ محض» و «مطالعات ترجمۀ کاربردی» تقسیم کرد که هر یک به نوبۀ خود، زیرشاخه‌های فرعی بسیاری از جمله: آموزش ترجمه، نقد ترجمه، بررسی روند و نقش ترجمه و مواردی مانند این را در برمی‌گیرند.

در تاریخ‌نگاری سنت ترجمه در عصر ایخانان و تیموریان نیز نمی‌توان میدانی مستقل به عنوان میدان ترجمۀ ایلخانی و تیموری قائل شد. این کتاب به بررسی سلسله‌های ایلخانان و تیموریان تمرکز یافته است؛ زیرا این دو سلسله بر خلاف سلسله‌هایی نظیر عباسیان، صفویان و قاجار که دو دورۀ تاریخی به تعبیر سانتویو «به منزلۀ قطعات کوچک مفقود شده‌ای از موزائیک تاریخ ترجمه» در ایران هستند که اثر حاضر در قالب سه فصل در پی شرح و توضیح آن است.

فصل نخست با ترسیم شرایط اجتماعی ایران پس از استقرار سلسلۀ ایلخانان به شرح ویژگی‌های میدان قدرت در دورۀ حکومت هلاکوخان، نقش عاملان ایرانی‌تبار این میدان در شکل‌گیری نهضت فارسی‌نویسی و نهضت ترجمه می‌پردازد و در بخش‌های بعدی وضعیت نهضت ترجمه را در دورۀ حکومت هر یک از سلاطین ایلخانی مورد بحث قرار می‌دهد. در این راستا، مرتباً تغییرات میدان قدرت با تحولات میدان تولیدات فرهنگی و علمی و هم‌چنین عادت‌وارۀ این تولید‌کنندگان پیوند داده می‌شود و از این طریق جنبه‌های متفاوت سنت ترجمه در این دوره روشن می‌گردد. مهم‌ترین مباحث مربوط به سنت ترجمه در عصر ایلخانی مربوط به دورۀ حکومت هلاکوخان، آباقاخان، غازان‌خان، سلطان محمد خدابنده و ابوسعید بهادرخان هستند که به تفکیک بنا بر نظریۀ بوردیو مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

فصل دوم به سنت ترجمه پس از فروپاشی سلسلۀ ایلخانی و روی کارآمدن حکومت‌های محلی می‌پردازد و در ساختاری مشابه فصل نخست تأثیر آشفتگی سیاسی اجتماعی را بر ترجمه و هم‌چنین تحول سنت ترجمه نشان می‌دهد. فصل پایانی ابتدا نحوۀ استقرار سلسله تیموری و تبعات آن را در فضای اجتماعی فرهنگی ایران بررسی می‌کند، سپس سنت ترجمه را در زمان حکومت چهار سلطان تیموری یعنی تیمور، شاهرخ‌ شاه، الغ‌بیگ و سلطان حسین بایقرا مورد بحث قرار می‌‌دهد. یکی از مهم‌ترین مباحث این دوره، ظهور نهضت ترکی‌ نویسی و نقش ترجمه در این نهضت است.

در این سه فصل همواره تلاش شده است تا سیر تحول سنت ترجمه به صورت مجزا در دوران حکومت هر کدام از سلاطین ایلخانی و تیموری بررسی گردد و به نظر می‌رسد ماهیت رابطه‌گرای نظریۀ بوردیو در رهگیری این تحولات سودمند بوده است. زیرا در این نظریه میدان قدرت چنان ترسیم شده است که باوجود اینکه بزرگ‌ترین و مهم‌ترین میدان تلقی می‌شود، با سایر میدان‌ها نیز در تعامل است و افزون بر تأثیر گذاشتن بر آن میدان‌ها از آنها تأثیر نیز می‌پذیرد. پس یکی دیگر از خصوصیات میدان، تغییر و تحول است. از طرفی در این نظریه، عادت‌واره نیز علی‌رغم پایدار بودن غیرقابل تغییر ترسیم نشده است و بنا بر بستر اجتماعی فرهنگی حاکم بر فضای اجتماعی و هم‌چنین شرایط میدان مسلط بر آن دایم در حال تغییر و تحول است. پس برای درک کنش عاملان اجتماعی بایستی عادت‌واره‌های در حال تغییر آنان را نیز در میدان‌های در حال تحول در نظر گرفت. این روش در ساختار سه فصل این کتاب همواره اتخاذ شده است و به نظر می‌رسد که زمینه را برای استدلال و مقایسه مطالب هر بخش چنان فراهم آورده باشد که اولاً خواننده با روند کلی سنت ترجمه در این سلسله‌ها و سیر تحول آن و ثانیاً با تاریخ ترجمه عملی و تاریخ نظریه‌های ترجمه آشنا گردد. افزون بر این، از آنجا که مخاطب این اثر به خوانندگان آشنا با مباحث جاری در مطالعات ترجمه و مباحث تاریخی محدود نشده است، از منابع تاریخی معتبر برای شرح اطلاعات تاریخی مقتضی بهره‌ برده و در برخی بخش‌ها که به اقتضای موضوع از مفاهیم تخصصی در مطالعات ترجمه استفاده شده، اطلاعاتی دربارۀ این مفاهیم نیز داده شده است. یکی از مفاهیم پرکاربرد در این رابطه مفهوم «حمایت» است که مرتباً به عنوان یکی از سازوکارهای اعمال نفوذ میدان قدرت در تولیدات علمی فرهنگی مورد بحث قرار گرفته است.

گفتنی است این کتاب دربرگیرندۀ سنت ترجمه شفاهی در این دوره‌ها نیست و این حوزه هم‌چنان یکی از قطعات کوچک مفقود شده در تاریخ ترجمۀ ایران به شمار می‌آید.

فهرست مطالب کتاب:

معرفی مجموعه

مقدمه

فصل اول: سنت ترجمه در دورۀ ایخانان

فصل دوم: سنت ترجمه در دورۀ فَترَت

فصل سوم: سنت ترجمه در دورۀ تیموریان

منابع فارسی

منابع انگلیسی