معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

والتر بنیامین غالباً مرموز با آرایی نبوغ‌آمیز در مورد ادبیات، به ویژه جریان‌های حاشیه‌ای و فراموش‌شدۀ ادبی معرفی شده است. تفاسیر گوناگونی که از ایده‌های او صورت گرفته، همراه با تأثیر مقطعی چهره‌های برجسته‌ای همچون گرشوم شولم و تئودور آدورنو و برتولت برشت و همچنین خصلت قطعه‌وار و ناتمام آثار او، مجموعاً به این تصور دامن زده است که تفکر بنیامین فاقد انسجام و پیوستگی درونی است (و احتمالاً علت جذابیت او برای جریان‌های پست‌مدرنیستی در نقد ادبی و مطالعات فرهنگی را نیز باید در کنار دیگر موارد در همین امر جست). اما واقعیت آن است که بنیامین در طول حیات فکری خویش با سماجتی چشمگیر به مضامین واحدی پرداخته است، به نحوی که حتی گذار او از الهیات به مارکسیسم نیز بیشتر گویای تکرار است تا گسست. در این کتاب کوشیده شده تا دو مضمون اصلی تفکر بنیامین، یعنی فلسفۀ زبان و فلسفۀ تایخ و حضور این دو مضمون در آثار اولیه و فرجامین او برجسته شود.

دو مقالۀ «در باب زبان و زبان بشری» و «رسالت مترجم»، که به ترتیب در سال‌های 1916 و 1921 نوشته شده‌اند و مضمون هر دو زبان است، به‌خوبی گویای فاز اولیۀ تفکر بنیامین و تأثیر‌پذیری او از الهیات و عرفان یهودی است («رسالت مترجم» در اصل مقدمه‌ای است که بنیامین بر ترجمه‌هایش از اشعار بودلر نوشته بود). قطعۀ رمزآمیز «الهیاتی ـ سیاسی» نیز محصول همین سال‌هاست. در دهۀ 1930، او به تمامی قدم به فاز مارکسیستی خود می‌گذارد و هم‌زمان کار بر روی پروژۀ عظیم و ناتمام پاساژهای پاریس را آغاز می‌کند. این اثر که انبوه دست‌نوشته‌های آن را، پس از خودکشی بنیامین در 1940، دوستانش نجات می‌دهند متشکل از 36 تومار است که با حروف الفبا مشخص شده‌اند. متن بلند «در باب نظریۀ شناخت، نظریۀ پیشرفت» عنوان فرعی تومار N است که یکی از معروف‌ترین بخش‌های پروژۀ پاساژ‌ها و معروف ساختار و فرم و قطعه‌وار آن است ـ فرمی استوار بر اصل مونتاژ و مملو از نقل‌قول‌ها و حاشیه‌نویسی‌ها ـ ایده‌های خود را در مورد فلسفۀ تاریخ و تاریخ‌نگاری به شیوۀ ماتریالیستی  آورده است. بسیاری از مضامین این بخش در واقع شکل دیگری از بسط ایده‌هایی است که در مقالۀ بعدی به شکلی فشرده و موجز مطرح می‌شوند. از این‌رو این بخش را می‌توان مکمل و روشنگر مقالۀ بعدی دانست. «تزهایی درباره مفهوم تاریخ»، نوشته شده در سال 1940، به واقع آخرین نوشته‌ای است که از بنیامین به جا مانده و یکی از مهم‌ترین متون در سنت غربی درباره نظریۀ انقلاب و مسیانیسم است. در حقیقت، تمام مضامین کلیدی تفکر بنیامین در این تزهای کوتاه از نو تکرار می‌شوند. این مقاله نخستین بار در 1942 در شمارۀ ویژه‌ای از نشریۀ تحقیقات اجتماعی، که هورکهایمر و آدورنو برای یادبود او منتشر کردند، در نیویورک چاپ شد. برای روشن شدن پیوند میان زبان و تاریخ نزد بنیامین و به ویژه فهم بهتر دو مقالۀ نخست کتاب، مقاله‌ای از جورجو آگامبن از کتاب پتانسیل‌های وی به عنوان مقدمه‌ای بر این کتاب آورده شده است.

آگامبن در این مقاله دقیقاً همین مسیر را دنبال می‌کند و می‌کوشد ربط و نسبت مقولات تاریخی و زبانی را در بنیامین نشان دهد. در بخش پیوست نیز فصل دوم کتاب بسیار روشنگر و موجز والتر بنیامین (1991) نوشتۀ نوربرت بولتس و ویلم فان‌راین ترجمه شده است. این مقاله دربارۀ «الهیات واژگون» بنیامین و رابطۀ آن با ماتریالیسم تاریخی است.

در همان نگاه نخست می‌توان به این نکته پی برد که تفکر بنیامین با تأمل در باب مسئلۀ زبان آغاز می‌شود و با «تزهایی دربارۀ مفهوم تاریخ» به پایان می‌رسد. اما به واقع این دو مضمون در تمام طول حیات فکری وی به شکلی درهم‌تنیده حضور داشته‌اند. در آثار اولیۀ بنیامین (دو مقاله نخست این کتاب) در بحث از زبان، با تمایزی سه‌گانه مواجهیم: 1. زبان الهی، که همان کلمۀ خلاق خداوند است و در آن وجود و زبان یکی است. 2. زبان آدم ابوالبشر پیش از هبوط، که همان زبان نام‌هاست. در اسطورۀ عهد عتیق، آدم کاشف نام حقیقی چیزهاست و موجودات طبیعت را نامگذاری می‌کند. در این سطح از زبان، که بنیامین آن را سطح اصلی نام‌ها می‌نامد، شناخت الهی از چیزها به‌واسطۀ نامگذاری‌شان به ادم عطا می‌شود. 3. زبان‌های طبیعی پس از هبوط آدم ابوالبشر، که در مرحلۀ دوم، بنا بر اسطورۀ  برج بابل، محصول آشفتگی  و تکثر زبان است. در این مرحلۀ سوم، رابطۀ بی‌واسطۀ نام‌ها و چیزها از دست رفته و «دلالت» و «معنا» به وجود آمده است. پیامد چنین وضعیتی همان چیزی است که بنیامین به پیروی از کی‌یرکگور آن را «یاوه‌گویی» می‌نامد. به واقع، فرایند دلالت‌گری زبان‌های دوران پس از هبوط ضرورتاً نیازمند نوعی مازادند که در قالب یاوه‌گویی و به اصطلاح ورّاجی  بروز می‌یابند. به بیان دیگر، برای رساندن «چیزی»، برای انتقال «معنا»، ما همواره نیازمند معانی مازاد یا اضافی هستیم. این همان چیزی است که لوی استروس به عنوان مازاد نشانه‌شناسی بر معنا‌شناسی طرح می‌کند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجمان: دربارۀ برخی مضامین تفکر والتر بنیامین

زبان و تاریخ: مقولات زبانی و تاریخی در تفکر بنیامین/ جورجو آگامبن

در باب زبان و زبان بشری

رسالت مترجم

قطعۀ الهیاتی ـ سیاسی

در باب نظریۀ شناخت، نظریۀ پیشرفت (تومار N، پروژۀ پاساژها)

تزهایی درباره مفهوم تاریخ

پیوست: الهیات واژگونی/ نوربرت بولتسو ویلم فان‌راین

منابع