معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شمارۀ دوم و سوم از فصلنامۀ تاریخ مردم «مردم‌نامه» به سردبیری داریوش رحمانیان در ده بخش منتشر شده است.

مردم‌نامه‌نویسی به جای تاریخ دولت‌محور و سیاست‌زده که تنها به روایت رویدادهای کلان که عمدتاً در مرکز یا چند شهر بزرگ روی داده‌اند می‌پردازد، به تاریخ اجتماعی و فرهنگی همۀ مردم در همه جای ایران توجه و تأکید دارد. در روایت مردم‌نامه‌ای مردم از حاشیه به متن و از پیرامون به کانون می‌آیند، به‌جای اینکه فرع پنداشته و انگاشته شوند، اصل و اساس می‌شوند؛ نه پیروان و تابعان چشم و گوش بسته و منفعل که عاملان و فاعلانی‌اند که افکار و باورها و خلق‌و خوی‌شان در ساخته و پرورده شدن بزرگان و سردمداران اثر قطعی و بنیادی دارد.

بخش نخست این شماره با عنوان «تاریخ اجتماعی» دربرگیرندۀ دو نوشتار است. در نوشتار اول نقش اجتماعی لوطیان در دورۀ قاجاریه تبیین شده است. لوطی و لوطی‌گری در فرهنگ و جامعۀ ایران، تاریخی دیرپا و کهن دارد. سرچشمه‌های آغازین و آرمانی این پدیدۀ اجتماعی، عمری به درازای تاریخ جوانمردی دارد که آبشخور آن را در فرهنگ ایران باستان و رسم عیاری و فتوت دورۀ اسلامی می‌توان جستجو کرد. لوطیان در آشوب‌ها و جنبش‌های دورۀ قاجاریه از فعال‌ترین عناصر اجتماعی محسوب می‌شدند. برخی از آنان بر اساس یک سنت دیرین تکیه‌گاه فرودستان در برابر ستم فرادستان بودند. نگارنده در این نوشتار سعی دارد با معرفی اجمالی گروه‌های لوطی، کارکرد لوطیان را به ویژه در حوزۀ شورش‌های اجتماعی نقد و بررسی کند.

در بخش دوم با عنوان «تاریخ فرهنگی مردم» سه نوشتار آمده است. در دومین نوشتار این بخش نویسنده کوشیده نشان دهد چرا و چگونه حیات گروه‌ها و قشرهای حاشیه‌ای در مطبوعات طنز بازتاب یافته است و طنزنامه‌ها چه وجوهی از حیات محذوفین را منعکس کرده‌اند. هدف این نوشتار تأکید بر اهمیت و استفاده از شواهد نادیده گرفته‌شده در نوشتن تاریخ محذوفین و مقوله‌بندی و معرفی داده‌های جراید طنز برای نگارش تاریخ گروه‌ها و قشرهایی است که در تاریخ‌نگاری‌های رسمی در حاشیه بودند و در مطبوعات طنز وارد متن شدند.

«ادبیات، سینما و تئاتر» بخش پنجم این شماره را به خود اختصاص داده است. در این بخش یک نوشتار آمده که به نگاهی است گذرا و توصیفی به شرح زندگانی و آثار یکی از مترجمان گمنام و رجال فرهیخته در عصر مشروطه به نام «محمدعلی میرزا حشمت‌السلطان» که نامی از او در کتب رجال و تذکره‌های مربوط به آن عصر برده نشده است. وی یکی از معدود رجال و شاهزادگان ایرانی در عصر مشروطه است که چند رمان و یک نمایشنامه به شیوه‌ای وفادارانه به فارسی ترجمه نموده است. در ضمن وی اندکی بعد از صدور فرمان مشروطه با انتشار کتابی با عنوان «قوانین فرانسه» به سال 1328 ق. درصدد روشنگری واژگان و جریانات مشروطه‌خواهی نیز برآمد.

تاریخ سیاسی، تاریخ هنر و معماری مردم، نقد و نظر، مردم‌نامه‌نویسی: نظریه و روش، تاریخ در ترازو، کشکول و وقایع اتفاقیه دیگر بخش‌های این شماره را شکل می‌دهند.

فهرست مطالب این شماره:

سرسخن

* تاریخ اجتماعی:

درنگی بر نقش لوطیان عصر قاجاریه/ سیدحسین رضوی خراسانی

تاریخ «حلبی‌آباد‌ها» در ایران (برنامه‌ریزی از بالا در تقابل با برنامه‌ریزی از پایین)/ محمدجواد عبدالهی

* تاریخ فرهنگی مردم

هنر و جادو/ ایوان سانتو؛ ترجمۀ ژیلا پاشایی

صدا و تصویر محذوفین در مطبوعات طنز/ فرهاد دشتکی‌نیا

تاریخ فرهنگی در «الجزیره الوثائقیه»/ سیدیاسر قزوینی حائری

* تاریخ سیاسی:

تاریخ سیاسی محیط زیست در ایران (نگاهی به سیاست‌های محیط زیستی در ایران پیش از انقلاب)/ مهدی رفعتی‌پناه مهرآبادی

* تاریخ هنر و معماری مردم:

خانقاه و بقایای معماری مردم/ سینا سلطانی

مجموعۀ سیداسماعیل و عرصه‌های زندگی شعری در تهران قاجاری/ زینب تمسکی

* ادبیات، سینما و تئاتر

محمدعلی میرزا حشمت‌السلطان؛ مترجمی گمنام از عصر مشروطه/ نیایش پورحسن

* نقد و نظر:

سنت‌های زیانبار (2): نقدی بر روش‌های تدریس و پژوهش در تاریخ/ علیرضا ملایی توانی

* مردم‌نامه‌نویسی: نظریه و روش:

تاریخ مردم و فرهنگ عامه/ الیستر دیویدسن؛ ترجمۀ رامین صمیمی

تاریخ مردم و تاریخ ـ اجتماعی/ لوییزای. تیلی؛ ترجمۀ محمدجواد عبدالهی

* تاریخ در ترازو:

در شرایط تقریر اکنونیت ما؛ تاریخ‌نگاری ایرانی از منظری جامعه‌شناختی/ در گفت‌و‌گو با ابراهیم توفیق؛ محسن آزموده

* کشکول:

حکایتی از یادگار ایام (2)/ روزبه زرین کوب

تلگرام نوشته‌ها

* وقایع اتفاقیه