معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

سيدحسن تقی‌زاده (1256-1348) از پرآوازه‌ترين شخصيت‌های فرهنگی و سياسی ايران است و نقش چشمگيری در پيشرفت فرهنگی ايران در دوران معاصر داشت. او از نخستين ايرانيانی بود که به شيوۀ علمی به پژوهش دربارۀ فرهنگ و تمدن ايران، به ويژه گاه‌شماری ايرانی پرداخت. نقش چشمگيرش در جنبش مشروطه سرآغازی برای فعاليت‌های سياسی تقی‌زاده بود. او در دوران طولانی فعاليت سياسی‌اش، همواره به مسائل فرهنگی و اجتماعی توجه داشت و انديشه‌های خود را در چند کتاب و مقاله منتشر کرد.

شادروان ایرج افشار در تجدید چاپ مقالات تقی‌زاده که انتشار چاپ اول آنها از سال 1349 آغاز شد و پس از انتشار ده جلد به دلیل دگرگونی‌های زمانه در سال 1357 ناتمام ماند، افزون بر تکمیل کار، نوعی ترتیب و تنظیم مجدد مقالات و همچنین انضمام نوشته‌های جدید را نیز مدنظر داشت. بنابراین آنچه تحت عنوان چاپ مجدد مقالات تقی‌زاده به همت او و شادروان محسن باقرزاده مدیر انتشارات توس منتشر شده است، فقط تجدید چاپ مجلدات پیشین و افزوده شده چند مجله دیگر بر مجموعه قبلی نیست.

با توجه به آنکه شادروان ایرج افشار هم فهرست مقالاتی را که می‌بایست در این مجلد (جلد هیجدهم) گرد آید معین فرموده بودند و هم ترتیب تقسیم و تنظیم آنها در شش بخش نگاه تاریخی، تمدن مغربی، جامعه و دیوان، اقتصاد و بودجه، سخنان و سخنرانی‌ها و قانون اساسی ـ انتخابات جز نظارات بر اعمال این ترتیب و بازخوانی حروفچینی مجدد متن مقالات و مطالب مورد بحث کار دیگری در پیش نبود که آن نیز خوشبختانه صورت گرفت.

به نظر رسید که شادروان ایرج افشار در تجدید چاپ این مقالات و یادداشت‌ها امروزی شدن رسم‌الخط آنها را در نظر نداشته‌اند و در مجموع، جز در مواردی چند که بیم خبط و خطا می‌رفت، بر همان اساس نیز عمل شد. از این رو علاوه بر رسم‌الخط پیشین، دیگر خصوصیاتی چون نقطه‌چین‌ها و مشکی شدن پاره‌ای از کلمات متن نیز مطابق چاپ پیشین است. در چند مورد توضیحاتی چند افزوده شده‌اند که برای تمایز از توضیحات قبلی داخل قلاب ـ [] ـ قرار گرفته‌اند.

با توجه به گردآمدن و انتشار سخنان و سخنرانی‌های شادروان سیدحسن تقی‌زاده در این چاپ جدید امکان شناسایی پاره‌ای از یادداشت‌ها و پیش‌نویس‌های چند نطق و سخنرانی او میسر شد که در حواشی این مجموعه مورد اشاره قرار گرفتند.

اگر چه نوشته‌ها و مقالات سیدحسن تقی‌زاده برای اهل تاریخ آشناست اما مطالعه مجدد بخشی از آنها که در این مجلد گرد آمده‌اند باز هم می‌تواند یادآور آن وجود وطن‌پرست و دلسوز به حال و روز این مملکت باشد و اصابت رأی و نظر درست ایرج افشار در گردآوری و حفظ داده‌هایی از این دست با تمام مشکلاتی که برای او به همراه داشت.

مجموعۀ «جوهر تاریخ، مباحث اجتماعی و مدنی» جلد هیجدهم از مجموعه مقالات تقی‌زاده را با اشتمال بر شش بخش نگاه تاریخی، تمدن مغربی، جامعه و دیوان، اقتصاد و بودجه، سخنان و سخنرانی‌ها و قانون اساسی ـ انتخابات می‌توان چکیدۀ آرای سیاسی سیدحسن تقی‌زاده در یک دورۀ طولانی از فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی در ایران معاصر دانست.

برشی از کتاب: در نوشتار «تحولات تاریخی و مدنی ایران در گذشته» می‌خوانیم: «بعد از چنگیز و هلاکو دورۀ انحطاط تمدن مملکت ما و به طور کلی تمدن اسلامی بود (اگرچه آغاز انحطاط تدریجی ولی طبیعی از قرن پنجم به این طرف کم و بیش ظاهر است). بعد از دورۀ مغول تا ظهور مبارک مشروطیت در ایران (که این اوقات قدر آن دارد مجهول می‌شود) آثار علم و تمدن کم و خیلی ضعیف پیدا است و به جز ستاره‌های درخشانی پراکنده که جسته‌جسته در عهد تیموریان از علم الغ‌بیگ و غیاث‌الدین جمشید کاشی ستارۀ شعرای علم ایران و هنرمندان و صنعت‌گران آن عهد و عصر بایقرا و نقاشان و صنعت‌گران عهد صفوی (اگرچه علم و ادب در این دوره خیلی متروک بود و جلوه‌ای نداشت) چیز قابلی لایق ذکر وجود نداشت. این دورۀ انحطاط اخیر و مخصوصاً دو سه قرن آخری برای ما خیلی خیلی گران تمام شد و حتی از بعضی جهات از صدمات و استیلای وحشتناک اقوام خارجی در اعصار قدیم‌تر نیز نتایج آن وخیم‌تر بود، چه این دوره مصادف شد با بیداری مغرب‌زمین و نهظت عظیم در اروپا از رنسانس به این طرف و ترقیات علمی فوق‌العاده و سریع در آن نواحی و به‌وجود آمدن تمدنی حتی بالاتر از تمدن یونان قدیم و هرچه آن اقوام غربی در مدنیت و ترقی مادی و معنوی بالاتر رفتند، به همان نسبت ما در درکات پستی و جهل و بی‌خبری و مخصوصاً تعصبات جاهلانه و استیلای خرافات و دوری و احتراز از ملل متمدن پایین‌تر رفته خود را پاک منحصر‌به‌فرد و باقی دنیا را نجس شمردیم». (ص 73)

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت

بخش اول: نگاه تاریخی

تحقیق کنونی ایران یا محاکمات تاریخی

کشف‌الغطاء

تحولات تاریخی و مدنی ایران در گذشته

بعضی از علل ترقی و انحطاط ایران

بخش دوم: تمدن مغربی

اخذ تمدن خارجی، آزادی، وطن، ملت، تساهل

تأثیرات تمدن مغربی در ایران

سرایت افکار غربی در ایران

بخش سوم: جامعه و دیوان

دفاع

مسئولیت قلم

مقدمات آینده روشن

رشد اجتماعی و وسائل حصول آن در مملکت ما (کتابی)

عوامل مهم ترقی اجتماعی

انواع جهاد ملی ـ تعلیم عمومی

اهم وسائل نجات

سه رکن سعادت ملت اقتصاد ـ امور صحی ـ تعلیم عمومی

مکتوب شهری

یک مشت تصورات بی‌ادعا

مردان آزاده

یادداشت‌هائی بریک خطابه

ناراضی

[یادداشت‌هایی درباره مسائل فکری و سیاسی ایران و ...]

درباره اوضاع و اصلاحات آذربایجان

سخنرانی درباره وقایع آذربایجان

مناظره شب و روز علم زمین‌شناسی

مناظره شب و روز

یادداشتی به خط تقی‌زاده

سر ترقی ملل

ملل حیه و ملل میته

بخش چهارم: اقتصاد و بودجه

فقدان نقشه مستلزم فقدان بودجه یا

اوضاع اقتصادی ایران در 1312 شمسی

سیاست اقتصادی

سخنرانی درباره اوضاع ولایات و

درباره اصطلاحات ارضی

خلاصه طرح پیشنهادی «تیزهوش: راجع به اصلاح اوضاع اجتماعی و ...

مخارج یک کارگر

یادداشت‌های چند نطق

دو جواب به ابوالحسن ابتهاج

بخش پنجم: سخنان و سخنرانیها

اولین مصاحیه پس از شهریور 1320

سخنرانی در آذربایجان

سخنرانی در رضاییه (اورمیه)

لزوم توجه بیشتر به ولایات

یادداشت‌هایی یرای یک سخنرانی

[یادداشت‌هایی برای یک نطق در مجلس]

[یادداشت‌های دیگری برای یک نطق مجلس]

صرف وجوه بلدیه

بخشش ششم: قانون اساسی ـ انتخابات

انتخابات

ذیل یک مقاله

«دمکرات» ـ انتخابات ـ حزب دمکرات

[یادداشتی دیگر درباره اصطلاح انتخاب]

[یادداشت‌هایی درباره اصلاح انتخاب]

نحوه تجدید نظر در قانون اساسی و اصطلاح قانون انتخابات

ریاست مجلس سنا

نحوه تشکیل مجلس مختلط

نامه‌ای به روزنامه ستاره (مجلس مختلط)

مصاحبه در باب بعضی از اصول قانون اساسی

مصاحبه درباره مصونیت منازل افراد قوه مقننه

درباره فترت مجلس و انتخابات

تأخیر در انتخابات فقط با نیت خیر جایز است

سخنانی درباره سازمان ملل متحد

سخنانی درباره اعلامیه حقوق بشر

حکومت جهانی!