۳۶۸۳
۹۳۳
تاریخ تئاتر در ایران

تاریخ تئاتر در ایران

پدیدآور: ویلم فلور ناشر: افرازتاریخ چاپ: ۱۳۹۶مترجم: گروهی از مترجمان به سرپرستی امیر نجفی و به کوشش سروش زاغیان، علی دلاوری‌مقدم مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۵۰۰شابک: 5ـ248ـ326ـ600ـ978 تعداد صفحات: ۳۲۷

خلاصه

این کتاب تاریخ متنوع راه‌های بیان نمایشی و چگونگی، مکان و اشخاص مجری آن در ایران را توضیح می‌دهد.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

این کتاب تاریخ متنوع راه‌های بیان نمایشی و چگونگی، مکان و اشخاص مجری آن در ایران را توضیح می‌دهد.

اگرچه بیشتر مردم از تئاتر و ایران به طور مشابه صحبت نمی‌کنند اما بیان نمایشی همیشه یکی از متعلقات فرهنگ ایرانیان است. حدود 2500 سال پیش پادشاهان و رعایا به طور یکسان با تئاتر کمدی در فرم‌های رقص و پانتومیم در ارتباط بودند. رقاصان معمولاً ماسک می‌پوشیدند که ردپایی از عنصر جدیدتری است که این قبیل رقص‌ها به عنوان مراسمات مذهبی در آن اجرا می‌شدند. درام کمیک یک شکل اسلپ استیک به خود گرفت که در آن شرایط اجتماعی هجو می‌شد و مردم به واسطۀ تقلید لهجه‌ها و رفتارشان به تمسخر گرفته می‌شدند. هنر نمایشی قدیمی دیگر عروسک‌بازی بود که خیلی زودتر از آنچه که یادشده حدود سال 1000 میلادی شناخته شده است. در ایران فقط عروسک‌های دستپوش و نخی محبوبیت داشتند، سایه‌بازی به چنین محبوبیتی نرسید.

درام روایی مانند رقص و میم کمیک از تشریفات مذهبی نشئت گرفت. دنیایی‌کردن این تشریفات یک سنت حماسی تولید کرد که در ایران ماقبل اسلام بسیار عامه‌پسند بود. شاعر جایگاه رفیعی در زندگی اجتماعی داشت و هنر شفاهی شعر، نقالی، مرثیه و ازبرخوانی که اغلب با موسیقی همراه بود، رونق یافت. در دوران اسلامی مرثیه‌ها و ازبرخوانی‌های مردم دربارۀ اعمال قهرمانانۀ پادشاهان باستان انگیزه‌ای برای این شکل هنری شد. افزون بر ایران تنها شکل درام حماسی مذهبی اسلامی را به وجود آورد (تعزیه‌خوانی) که با شهادت امام حسین (ع) ارتباط دارد.

ورود تئاتر اروپایی با تکیه بر متن مکتوب و اصولی به جای بازیگری بداهه‌پردازانه، بخشی از مدرنیزاسیون در ایران بود. تئاتر اروپایی در سال 1878 به کشور معرفی شد؛ در سال‌های آغازین سده‌های بیستم دورۀ شکوفایی خود را طی کرد و از آن موقع پستی و بلندی‌های بسیاری را تجربه کرده است. هم‌زمان تئاتر سنتی در حال کشف‌شدن و نمایشنامه‌نویسان چندی از شکل‌هایش را برای توسعۀ تئاتر ایرانی مدرن بومی استفاده می‌کنند.

این کتاب تاریخ متنوع راه‌های بیان نمایشی و چگونگی، مکان و اشخاص مجری آن در ایران را در شش فصل توضیح می‌دهد.

تقسیم‌بندی فصل‌ها به ترتیب زمانی است و از دوران ایران پیش از اسلام آغاز می‌شود و تا انقلاب اسلامی ادامه دارد. عنوان بخش اول «نمایش‌های شادی‌آور فی‌البداهه» نام دارد. به عقیدۀ نویسنده به استثنای نمایشنامه‌های مذهبی و داستانی در هنر تئاتر ایرانی، متون مکتوب به‌ندرت استفاده می‌شد. هنرمندان ایرانی در بدیهه‌سرایی بسیار توانا بودند و همین امر سبب می‌شد که نقش متون نوشتاری در اجرا نمایش‌ها محدود شود. در ابتدای این فصل مؤلف به موضوع بازیگران یا سرگرم‌کننده‌ها درتاریخ ایران می‌پردازد و جایگاه و موقعیت و شرایط ایشان را در دوران پیش از اسلام، قرون نخستین اسلامی، دورۀ تیموری، صفوی و قاجار بررسی می‌کند. تماشا و تقلید، بقال‌بازی و نمایش‌های زنانه عناوین دیگر این فصل را شکل می‌دهند.

فصل دوم با عنوان «نمایش عروسکی» به این نوع از هنر تئاتر و اجرای آن در ایران باستان اختصاص یافته است. مؤلف باور دارد سه نوع نمایش عروسکی در ایران وجود داشته است. در اولی عروسک به وسیلۀ یک دستکش حرکت داده می‌شد. در نوع دوم عروسک‌ها با نخ تکان داده می‌شدند (خیمه‌شب‌بازی) و در نوع سوم سایۀ دوبُعدی عروسک روی پرده نمایش داده می‌شد (سایه‌بازی). منشأ نمایش عروسکی در ایران به‌درستی معلوم نیست اما نمایش عروسکی‌ای که امروزه می‌شناسیم در 421 سال قبل میلاد شناخته شده بود.

«نقالی» عنوان فصل سوم کتاب است. نقالی توسط نقال یا سنت نقالی و داستان‌سرایی معرفی شد و شامل داستان‌سرایی در دو بعد دنیوی و معنوی است. شاعر و آوازه‌خوان دوره‌گرد جایگاه مهمی را در مقام‌های درباری قبل اسلام دارا بود. از پیش نیز راویان در ایران در طول دورۀ مادها و هخامنشیان وجود داشتند که بسیاری از آنها سیار و دوره‌گرد بودند. آنان داستان‌ها و افسانه‌هایی در مورد خدایان و قهرمانان تعریف می‌کردند. مؤلف این فصل را با مبحث «تأثیر مدرنیته» خاتمه می‌دهد تا تفاوت‌ها و شباهت‌های سبک درام بومی و مدرن برای خواننده آشکارتر شود.

عنوان فصل چهارم «ذکر مصیبت یا مرثیه‌خوانی» است. این فصل دوره‌ای را شامل می‌شود که جامعۀ ایرانی به‌تدریج از فضای حماسه‌سرایی ملی و شاهنامه‌خوانی فاصله می‌گیرد و هرچه بیشتر به جامعه‌ای مذهبی بدل می‌شود. یکی از نشانه‌های بارز این تبدیل، تغییر ماهیت هنر دراماتیک ایرانی است. در این دوره حماسه‌سرایی و نقالی جای خود را به اشکال دیگر درام ایرانی یعنی مرثیه‌خوانی، پرده‌خوانی و تعزیه می‌دهد. این فصل بعد از مقدمه از دو بخش تشکیل شده است: روضه‌خوانی و پرده‌داری یا داستان‌سرایی تصویری.

پنجمین فصل کتاب عنوان «نمایش حماسی مذهبی» را به خود اختصاص داده است. این فصل به یکی از اشکال منحصربه‌فرد درام اسلامی که تنها در ایران قابل مشاهده است، یعنی «تعزیه‌خوانی» اختصاص دارد. به عقیده فلور الگوی ساختار و مضمون این نمایش از نمایش حماسی سیاوش قبل از اسلام گرفته شده است. ماه‌های عزاداری، ساختمان‌های تکیه، تعداد تکیه‌ها، سقاها، نمایش تعزیه برای زنان و توسط زنان و ..... عناوین بخش‌های این فصل هستند.

فصل پایانی کتاب «تئاتر مدرن» نام گرفته است. این فصل به چهار قسمت عصر قاجار، دورۀ پهلوی اول، دورۀ پهلوی دوم و انقلاب اسلامی تقسیم شده است. از قرن نوزدهم به بعد به‌تدریج تئاتر سنتی ایران هم از نظر شکل و هم به لحاظ محتوا تحت تأثیر تئاتر مدرن اروپایی قرار می‌گیرد. نویسنده این بخش را ابتدای شکل‌گیری تئاتر مدرن آغاز کرده و در ادامه به چهار دوره‌ای که گفته شد، پرداخته است. در این دوره‌ها وضعیت اجرای تئاتر مدرن در شهرهای بزرگ ایران نیز بررسی شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ نویسنده بر چاپ فارسی

مقدمۀ سرپرست مترجمان

پیش‌گفتار

فصل اول: نمایش‌های شادی‌آور فی‌البداهه

فصل دوم: نمایش عروسکی

فصل سوم: نقالی

فصل چهارم: ذکر مصیبت یا مرثیه‌خوانی

فصل پنجم: نمایش حماسه مذهبی

فصل ششم: تئاتر مدرن

ضمایم: پهلوان کچل

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

شکونتلا

شکونتلا

کالی داسه

جهانیان کالی داسه را به نام شاعر «شکونتلا» می‌شناسند. هندیان همواره خود شیفتۀ این اثر بوده‌اند؛ چه د

دیگر آثار نویسنده بیشتر ...

طبقۀ کارگران و صنعت در ایران (1229 ـ 1320)

طبقۀ کارگران و صنعت در ایران (1229 ـ 1320)

ویلم فلور

نویسنده در این کتاب شرحی جالب و خواندنی ارائه می‌دهد از اینکه چگونه طی سال‌های 1229 تا 1330 شمسی بسی

کشاورزی ایران در دورۀ قاجار

کشاورزی ایران در دورۀ قاجار

ویلم فلور

ویلم فلور در این کتاب با گردآوری انبوهی از اطلاعات بسیار ارزشمند و دقیق و با بررسی سازوکارهای درونی