معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب شرح مردم‌شناسی گسترده‌ای در باب ملت همسایه افغانستان است. برخی از این آداب و رسومی که در این کتاب به طور گسترده شرح داده شده‌اند شاید در زندگی امروزی مردم افغانستان کم‌رنگ شده با از بین رفته باشند ولی نکته اساسی این است که آرزوها، آمال، خواسته‌ها، شادمانی‌ها و اندوه و ترس و بیم و امید مردم است که ریشه در خاک این سرزمین دارند. از این رو مطالعه گذشته‌های فرهنگی و آشنایی با آداب و رسوم ملت‌های شرقی و مسلمان برای همسایگان نیز ارزشمند است. در اینجا می‌توان دریافت که چگونه برخی از جشن‌ها و شادمانی‌ها و غم و اندوه آنان با ما مشترک است. این قلمرو یگانه که زمانی گسترده بود و ما را با هم‌کیشان و هم‌پیوندانمان به هم گره می‌زد و هر باشنده این سرزمین می‌توانست آزادانه در این گستره جغرافیایی سفر کند و با دیگران بیامیزد، امروزه با خطی به نام مرز روبرو می‌شود. این مرزها اگر چه روابط را با محدودیت‌هایی روبرو می‌کنند ولی قلمرو دانش و معرفت مرزی نمی‌شناسد و از طریق انتشار کتاب و نشریه یا فضای مجازی مرزها را در می‌نوردد.

مؤلف کتاب مردم‌شناسی تاجیک است که در دوره شوروی این پژوهش گسترده را در زمان ماموریت در قلمرو جغرافیایی افغانستان انجام داده و این آداب و رسوم ارزشمند را ثبت کرده است که تابلوی زیبا و رنگین از فرهنگ مردم افغانستان ارائه داده است. این کتاب به تحلیل و بررسی چندی از نمونه‌های جزئیات و جنبه‌های فرهنگ عامیانه مردم دری زبان افغانستان اختصاص دارد. در مجموعه رسم و آیین‌ها، اعتقاد و باور و پنداشت‌ها جایگاه اساسی را اشغال می‌نماید، که آنها از روی مضمون و مندرجه، مقصد، وظیفه و طرز اجرایشان به باب‌های زیرین جدا شده‌اند:

باب یکم، تجلیل از نوروز عالم‌افروز نام‌گذاری شده است. در این باب عاید به نوروز همچنین عید عموم خلقی، عید بهار، عید پیشانی سال، روز مبارک و طرز و اصول‌های جشن‌گیری آن درباره پیدایش و قدامت این پدیده فرهنگی سخن می‌رود. گفته می‌شود که دایر نمودن معرکه‌های فرح بخش رقص و سرود، به خیر و دعارو آوردن مردم، به عیادت بیماران و بر جاماندگان تشریف آوردن و در حق همدیگر آرزوهای نیک کردن و برای آبادی مکان و آرامی کشورمان در این روز نخستین سال است، به دعا بالا کردن آنها از ویژگی‌های جشن نوروز است.

باب دوم، میله‌های نوروز نام دارد. در این باب معمول‌ترین میله مراسم «جند بالا»، یا «جشن گل سرخ»، «میله شاطرها»، میله‌های «گولبه کشی»، «سومنک»، «باغ لطیف»، «داربازی»، «جبه»، «مندوی»، «شهید»، «نهادل نشانی»، «تخت صفر»، «چارشنبه سوری»، «چارشنبه اول سال»، «ایمان شش نور ویل مالان» شامل‌اند، که همه آنها به استقبال جشن نوروز به اشتراک فعالان تمام طبقات اهالی مملکت افغانستان به شورو هلهله و باطنطنه برگزار می‌گردند.

تحلیل و بررسی مضمون و مندرجه، غایه، اهمیت و محل و طرز ترتیب برگزاری هر کدامی از این میله و مراسم وظیفه باب مذکور قرار گرفته است.

باب سیم به ماه مبارک رمضان و سنت‌های آن بخشیده شده است. مسئله‌هایی که در این باب به میان گذاشته شده‌اند، از اینها عبارتند: یکم ـ ستایش ماه شریف رمضان همچون ماه خدا، ماه اطاعت و عبادت، ماه پاکی و آزادگی، راستی و راستکاری، ماه خدایی و خیرات و ایام خجسته روزه و نماز؛ دوم ـ نشان دادن مسئله گرامیداشت و ارجگذاری و استقبال گرم و صمیمانه مردم افغانستان از ماه رمضان و رسم و آیین‌های آن؛ سیم ـ ابراز عقیده درباره طرز تدویر عید فطر و مناسب مردم مسلمان نسبت به این عید مذهبی‌شان؛ چهارم ـ ارائه معلومات عاید به «میله رمضانی» و باز چند مسئله به همین‌ها مانند و پنجم ـ تحلیل سرودهای مربوط ماه رمضان.

باب چهارم به طوری عروسی مردم دری زبان افغانستان اختصاص دارد. در این باب عاید به خصوصیت‌های عمده‌ترین طوی مذکور سخن رفته است. تأکید کرده می‌شود، که این طوی از مرکب‌ترین، طولانی‌ترین، پرمصرف‌ترین و در عین زمان یکی از پسنده‌ترین معرکه‌های شادی‌آور و فرحبخش در افغانستان می‌باشد. که هدفش به هم پیوستن سرنوشت دو جوان بالغ، پسر و دختر و به راه دور و دراز زندگی یکجایی زناشویی هدایت نمودن آنها است.

باب پنجم، مسائل مربوط به عقاید، رسم و آیین‌های گوناگون را دربرمی‌گیرد: «عروس و طفل نوزاد»، «نامگذاری به طفل نوزاد»، «مراسم شب شش»، «چله گریز»، «چراغ برای نوزاد»، «تنور و دست عروس»، «نذر بی بی مشکل گشا»، «اسپند»، «چاشت نمودن»، «الس»، «پیلته چراغ»، «شب یلدا»، «عقیده مردم درباره روح‌های بد»، «پنداشت‌های مردم درباره باران»، «هواشناسی مردم» و غیره. چنین‌اند مسائلی که محتوای این باب را احتوا می‌نمایند. در این باب کتاب راجع به هرکدام این رسم و آیین‌ها و عقاید، خصوصیات، طرز تدویر و مقصد و وظیفه آنها معلومات ارائه گریده است.

باب ششم، مربوط به بازیهاست. گروه بازیهایی که در باب مذکور بررسی گردیده‌اند، عبارتند از: «برفی»، «بزکشی»، «فال کوزه» و «آتش بازی». این بازیها نیز قابل ملاحظه‌اند، که درباره محتوا، طرز تدویر و اهمیت آنها در این باب ملاحظه رانده می‌شود.

باب هفتم شگون‌ها را در بر می‌گیرد. شگون در ادبیات شفاهی تاجیکان افغانستان یکی از بخش‌های مهم را احتوا می‌نماید و از جهت پیدایش و زمان‌های خیلی قدیم، به دوره‌هایی که جامعه بشری هنوز در زمینه‌های اولین رشد و انکشاف خود قرار داشت، ریشه می‌اندازد. شگون‌ها، به گروه اثرهایی شامل‌اند که در آنها عقاید و باورهای خرافاتی آدمان درباره رویدادهای گوناگون زندگی، از فبیل سعد و نحس، مبارک و شوم، سعادتمندی و نکبت، خوشبختی و بدبختی، نیک و بد، خیر و شر، شادی و غم، روشنایی و تاریکی و این چنین طرز و اصول‌های برهم دادن مشکل‌های پیش آمده و امثال آنها افاده گردیده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش گفتار

سرزمین و مردم افغانستان

معرفی مولف کتاب

مقدمه

باب یکم: تجلیل از نوروز عالم افروز

باب دوم: میله‌های نوروزی

باب سیم: استقبال از ماه شریف رمضان و عیدفطر

باب چهارم: طوی عروسی

باب پنجم: عقیده‌ها و رسم و آیین‌های گوناگون درباره عروس و طفل نوزاد

 باب ششم: بازی‌ها

باب هفتم: شگون‌ها

منابع و توضیحات