معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

انتخاب عنوان «مردم‌شناسی و موسیقی» برای این کتاب تأکید بر رابطه مردم‌شناسی با موسیقی‌شناسی قومی است. مقاله فرانس بواس از سال 1888 و مقاله ادوارد ساپیر و در پی آن چندین مقاله از جرج هرزاگ، الن مریام، استیوون فد، مارشا هرندن، جان بلکینگ، کوبنا انکتیا، دیوید کاپلان و ... همه به موضوعات مردم‌شناسی موسیقی پرداخته‌اند. همین تعداد مقاله از مردم‌شناسان، خود نشان از ارتباط بنیادین مردم‌شناسی با موسیقی‌شناسی قومی دارد. البته در لابلای مقالات آنها، چند ترجمه از نوشته‌های موسیقی‌شناسان قومی هم آورده شده است.

ترجمه این مقاله‌ها صرفا مبتنی است بر نیاز به شناخت همگانی مردم‌شناسی و تاریخ، رابطه آن با موسیقی‌شناسی قومی و آشنایی با روش‌ها و تئوری‌های به‌کارگرفته شده در این مقالات. اینجا با کاربرد تئوری‌ها و متدهای کهن‌تر مردم‌شناسی در پژوهش موسیقی روبرو هستیم و از همین راه هم می‌توانیم سیر و تحول و زایش موسیقی‌شناسی قومی را از درون آنها ردیابی کنیم. نوشته‌های استیوون فلد و جان بلکینگ و دوید کاپلان از پیچیدگی‌های تئوریکی و روش پژوهش فنی‌تری برخوردارند. در این نوشته، ما با جملات طولانی و ارائه نقل قول‌های متعدد و تودرتو مواجه‌ایم که کار پیگیری موضوع را مشکل می‌سازند. به هر روی، این هم روشی است که آشنایی با آن خود از نیازهای موسیقی‌شناسی ایرانی است.

اولین مقاله فرانس بواس با عنوان «آوازها و هنرهای اندامی در فبیله کواکواکاواکی در کلمبیای بریتانیا» را استثنائاً به علت پیچیدگی و دور بودن آن از موضوع، در پایان کتاب آورده شده است. باقی براساس تاریخ نگارش آنها آورده شده است.

به دانشجویان مردم‌شناس که می‌خواهند این کتاب را مطالعه کنند توصیه می‌شود ابتدا نوشته‌های استیوون فلد، مارشا هرندن، کوبنا انکتیا، الن مریام، جان بلکینگ و جرج هرزاگ و سپس ادوارد ساپیر و دیوید کاپلان را مطالعه کنند و در پی آن به مطالعه سایر مقالات بپردازند. مطالعه این مقالات، دانشجوی مردم‌شناس را با نگرش مردم‌شناسی و موسیقی بیشتر آشنا می‌سازد و موجب می‌شود تا جایگاه آوانگاری موسیقی کمتر جلوه دست و پا گیر خود را نشان دهند. در این مقالات، دانشجوی مردم‌شناس درمی‌یابد که چگونه می‌توان موسیقی را از زوایای متعدد، حتی فارغ از آوانگاری و بیرون از دایره «موسیقی‌شناسی» مورد توجه قرار داد.

دانشجویان موسیقی‌شناسی قومی باید، به ظرایف و دقایق موسیقی و اهمیت نگاه مردم‌شناسان و موسیقی‌شناسان قومی و هم‌چنین به چگونگی زاویه نگاه آنها به موسیقی توجه کنند. توجه دانشجویان موسیقی‌شناسان قومی را به مقاله‌های «شکل‌گیری گام در موسیقی پریمیتیو» (فرانسس دنسمور)، «مراحل جدید درپژوهش‌های موسیقی پریمیتیو» (هلن رابرتز)، «چه فواصل موسیقایی را بومیان آمریکا در آوازهای‌شان به کار می‌گیرند» (فرانس دنسمور)، «موسیقی پریمیتیو» (هلن رابرتز)، «پدیده الگو در موسیقی پریمیتیو» (هلن رابرتز) و مقالات جرج هرزاگ جلب می‌کنم. هدف از این یادآوری این است تا ببینند و بدانند که پایه‌های موسیقی ابنای بشر، در بیشتر موارد از بیش از سه چهار تن ترکیب نشده و این همان اصلی است که نماد صوری آن امروزه در موسیقی ما ایرانیان هم دیده می‌شود. با این تفاوت که محتوای همین سه چهار تن در موسیقی ایران (و ترک و عرب) به چنان اندیشه پیچیده و غامضی مبدل شده که به هیچ روی نمی‌توان پی به ترکیب کیفی و محتوای درونی آن برد و یا چیزی از اسرار درون پرده آن را توضیح و تفسیر کرد.

اما جنبه‌های مردم‌شناسانه موسیقی که در مقاله‌های هرندن و فلد بیشتر برجسته شده، باید مورد توجه دانشجویان موسیقی‌شناسی قومی قرار گیرد و تعمق کنند که چگونه موسیقی هم بافت فرهنگ و زندگی آدمیان است و چگونه در مظاهر آیینی، که سنتی سخت سرانه‌تر از سایر کنش‌های اجتماعی دارند، جلوه روحانی و نقشی پر اهمیت را ایفا می‌کند. به مقاله «کفتارها در کنار یکدیگر نمی‌خوایند: تفسیری بر آوازهای شفاهی مهاجران باسوتر» نوشته دوید کاپلان توجه شود که چگونه نویسنده کوشش می‌کند تا با نگاه مردم‌شناسی اجتماعی و از طریق ارتباط شعر و ملودی‌های مهاجرین باسوتو، زوایایی از تاریخ و فرهنگ نانوشته‌ این مردمان را روشن سازد. هدف از آوردن فصل‌ها بر روال تاریخ نگارش آنها، این است که مراحل به کارگیری تئوری‌ها و روش‌شناسی این نوشته‌ها در طی بیش از صد سال نشان داده شود.

در ضمن، توجه دانشجویان مردم‌شناس و موسیقی‌شناسان قومی به نقش و کاربرد و اهمیت شعر در موسیقی و فرهنگ سرخ‌پوستان آمریکا، مردمان حوزه آبگیر آمازون، فبیله کلولی و مهاجران باسوتو در آفریقای جنوبی جلب می‌شود تا ببینند که چگونه شعر، پاره جداناشدنی از زندگی و موسیقی مردمان این سرزمین‌ها را تشکیل می‌دهد و چگونه شعر می‌تواند نقش پراهمیتی در بررسی مردم‌شناسانه و موسیقی‌شناسانه قومی داشته باشد. به طور کلی، در لابلای نوشته‌های این کتاب، دقایق و ظرایفی هست که همگی می‌توانند ما را در شناخت بهتر موسیقی ایرانی یاری رسانند.

در مواردی بسیار کم، دست‌کاری‌های مختصری در ترجمه جملات اعمال شده، تغییری در ماهیت امانت صورت نگرفته است. فهرست و مشخصات مقالات و نوشته‌ها در پایان کتاب آورده شده است. تنها تعدادی از این مقالات دارای کتاب‌شناسی و مأخذ ارجاعی هستند. کتاب‌شناسی هر فصل با عنوان همان فصل در پایان این مجموعه آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مردم‌شناسی و موسیقی/ محسن حجاریان

آوازهای فبیله مدوک/ البرت گاشت

چند آواز از قبیله شایان/ بیرد گرینل

موسیقی فیلیپین/ فرانسس دنسمور

شناخت موسیقی‌های بیگانه/ بنیامین گیلمان

شکل‌گیری گان در موسیقی پریمیتیو/ فرانسس دنسمور

آوازهای رسیتاتیف در اسطوره‌شناسی پایوتی/ ادوارد ساپیر

ریتم در موسیقی قبایل سووچیپوا/ فرانسس دنسمور

موسیقی قبیله بومیان تتون ـ سو/ فرانس بواس

مراحل جدید در پژوهش‌های موسیقی پریمیتیو/ هلن رابرتز

بومیان آمریکا در آوازهای‌شان چه فواصل موسیقیایی را به کار می‌گیرند؟/ فرانسس دانسمور

موسیقی پریمیتیو/ هلن رابرتز

پدیده الگو در موسیقی پریمیتیو/ هلن رابرتز

مطالعه آوازهای فولک در آمریکا/ جرج هرزاگ

آواز‌های مخصوص در موسیقی بومیان آمریکا/ جرج هرزاگ

موسیقی پریمیتیو؛ مطالعات و موضوعات موسیقی/ جرج هرزاگ

نوع‌شناسی آوازهای فولک/ جرج هرزاگ

موسیقی در اندیشه بومیان آمریکا/ جرج هرزاگ

تأثیرات موسیقی آفریقا بر موسیقی بومیان آمریکای شمالی/ جرج هرزاگ

موسیقی در فرهنگ آمریکا/ الن مریام

استفاده از موسیقی در مطالعه موضوع فرهنگ‌پذیری/ الن مریام

طبقه‌بندی آماری در مردم‌شناسی و کاریرد آن در موسیقی‌شناسی قومی/ لینتون فریمان والن مریام

نگاهی مردم‌شناسانه به اهداف موسیقی‌شناسی قومی/ لینتون فریمان والن مریام

موسیقی و اشعار آوازی بومیان آبگیر آمازون/ لی لاویسترند

موسیقی در جامعه و فرهنگ/ جان بلکینگ

آیین‌های موسیقیایی در آفریقا/ کوابناانکتیا

پیوستگی درونی موسیقی و هنرهای اندانی/ کوابناانکتیا

میراث معنوی سرخ پوستان آمریکا/ جوزف براون

نگاهی به کتاب اساطیر نوشته کلود لووی اشتراوس/ اردن راس کینگ

همانندی موسیقی و اسطوره: دیدگاه لووی اشتراوس بر ساختار موسیقی/ پاندوراهاپکینز

روش کانتومتریک در مطالعه موسیقی فرهنگ‌های گوناگون/ الن لومکس

روباه بوف و کلاغ: رابطه اساطیری حیوانات با موسیقی/ مارشا هرندن

موسیقی و هنرهای اندانی در اتحادیه فبیله‌های بومیان آمریکا/ جمس هاوارد

صوت، خطر و تعادل در پژواک/ مارشا هرندن

اندیشه‌های گریان: پژواک یادمانده‌های کلولی/ استیوون فلد

صوت به مثابه سیستم نمادین: طبل‌های کلولی/ ستیوون فلد

پراکندگی موسیقی در جهان/ دوید مک آلستر

کفتارها در کنار یکدیگر نمی‌خوابند: تفسیری بر آوازهای مهاجران باسوتو/ دوید کاپلان

موسیقی، فرهنگ و تجربه/ جان بلکینگ

آوازها و هنرهای اندامی در قبیله کواکواکاواکی در کلمبیای بریتانیا/ فرانس بواس

کتاب‌شناسی

فهرست انگلیسی