معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دیرگاهی است که دانش زبان‌شناسی با کشاندن آراء خود به حوزه اجتماع، زمینه را برای کاربردی کردن دانش زیبای این معجزه هستی فراهم کرده است. با این وصف، عمر مفید زبان‌شناسی اجتماعی هنوز کمی بیش از نیم قرن است و مباحث قابل طرح در حوزه ادب، از آن نیز جوان‌تر، تعریف ادب و گفتمان مؤدبانه، به ویژه از جنبه زبان‌شناختی آن همانند سایر بخش‌های علم زبان، تابع اصولی جهانی و مؤلفه‌هایی فرهنگی است، و بخشی از نظریه‌های حوزه ادب همگانی‌تر از بخش‌های دیگر آن هستند. با این وجود، علیرغم پژوهش‌های نظری و عملی انجام شده در گوشه و کنار دنیا، هنوز با یقین نمی‌توان گفت که نظریه‌های موجود در ادب کلامی تا چه میزان جهان شمول و تا چه اندازه فرهنگ‌بنیاد هستند.

همه ما مدعی هستیم که رفتار مؤدبانه را تشخیص می‌دهیم، اما عمدتاً در تعریف معیارهای این تشخیص، به ویژه با نگاه فرهنگی و باز به خصوص هنگامی که از ادب کلامی سخن می‌گوییم، کمتر اتفاق نظر داریم. تمامی نظریه‌های ادب، از اصول همکاری گرایس، رویکرد ارتباطی لیکاف، اصل ادب لیچ، راهبردهای وجهه‌بنیاد براون و لوینسون تا نظریه بی‌ادبی کالپپر، همگی به هم برآمده‌اند تا مفاهمه‌ای جهانی ـ فرهنگی از ادب کلامی به دست دهند. همه این نظریه‌ها راهکارهایی را جهت ایجاد، حفظ یا ارتقاء هماهنگی اجتماعی به دست می‌دهند. «به اندازه‌بگو»‌ی گرایس، «واضح و مؤدب باش» لیکاف، «تدبیر و سخاوت و تأیید و تواضع و همدردی» لیچ، «صمیمیت و تهدید» براون و لوینسون و «طعنه و بی‌ادبی آشکار» کالپپر همه به نوعی در فرهنگ بومی و ادبی ما نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند. اما این آراء تا چه میزان همگانی، منسجم، عملیاتی و قابل اطلاق بر فرهنگ ماست؟ «کم گوی و گزیده‌گوی چون در، تا ز اندک تو جهان شود پر»، تنها یک مصداق از این فرهنگ جهانی ـ ملی است.

همایش‌هایی از نوع «ادب کلامی و اجتماع» قدم‌هایی در راه روشن‌کردن مفهوم جهانی ادب کلامی، مفهوم فرهنگی و خرده‌فرهنگی ادب، رابطه بین نظریه‌های ادب و اجتماع و در نهایت آزمون نظریه‌های غربی در جامعه و فرهنگ ملی ماست.

این کتاب دربرگیرندۀ ده مقاله مربوط به اولین همایش «ادب کلامی و اجتماع» است.

در «چکیده» مقاله «ارزیابی شاخص سبکی ـ جنسیتی ادب در ادبیات نمایشی ایران» چنین آمده است: «پژوهش حاضر به ارزیابی شاخص ادب در برهم‌کنش‌های واقعی میان جنسیت‌های مختلف می پردازد و فضای بازسازی‌شده نمایشی خاصی را برمی‌گزیند که در آن برهم کنش‌های انسانی پالوده و اندیشیده، تجلی می‌یابد. هدف از این پژوهش، ارائه پاسخ برای پرسش‌های سه‌گانه زیر است: میزان شاخص ادب در آثار نمایشی قبل و بعد از انقلاب چه تفاوت‌هایی دارد؟ جنسیت نمایشنامه‌نویسان چه تأثیری بر کاربرد شاخص ادب در شخصیت‌های نمایشی دارد؟ آیا میزان به کارگیری شاخص ادب کلامی در گفتمان زنانه و مردانه در ادبیات نمایشی ایران متفاوت است؟ به منظور پاسخگویی به پرسش‌های فوق، از روش محاسبه کمی شاخص زبانی ادب (شاخص فردی و نحوی سازمند) و بررسی همبستگی آن با متغیر اصلی جنسیت (در دو سطح جنسیت کاراکترهای نمایشی و جنسیت خود نمایشنامه‌نویس) استفاده شده است. حجم نمونه (نه اثر نمایشی) به روش نمونه‌گیری غیرتصادفی از میان جامعه آماری نمایشنامه‌های ایرانی انتخاب شد. پس از بررسی ساخت‌های مؤدبانه و بسیار مؤدبانه به کار رفته  توسط شخصیت‌های نمایشی و محاسبه سطح معناداری آماری، تفاوت درکاربرد شاخص ادب در دوره‌های زمانی دوگانه پژوهش و نیز در محیط‌های دوگانه نمایشنامه‌نویسان زن و نمایشنامه‌نویسان مرد معنادار تشخیص داده شده و میزان به‌کارگیری شاخص ادب در گفتمان دو جنس در ادبیات نمایشی ایران متفاوت ارزیابی شد».

فهرست مطالب کتاب:

پیشگفتار

تأثیر شبکه‌های مجازی اجتماعی بر ادب کلامی: مطالعه موردی نظر کاربران دانشگاه ایلام/ طاهره افشار، مرضیه قاسمی

بررسی کنش گفتاری نفرین در گویش بختیاری زز و ماهرو/ غلامرضا خادمی

تحلیل مبانی ادب و بی‌ادبی کلامی در مناظره‌های انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا 2016/ امیررضائی‌پناه، سمیه شوکتی مقرب

ارزیابی شاخص سبکی ـ جنسیتی ادب در ادبیات نمایشی ایران/ بهزاد رهبر، بهروز محمودی بختیاری

بررسی میزان استفاده از راهبردهای ادب جهت حفظ وجهه در همسایگان/ شاهد زندیه راد

بازنگری تعریف مفهوم «وجهه» در فرهنگ ایرانی؛ بررسی کارایی نظریه‌های «ادب‌ کلامی» در فرهنگ ایرانی/ سمیه سلیمیان، سپیده عبدالکریمی

بررسی ادب و بی‌ادبی کلامی در گفتگوها و گزارش‌های ورزشی تلویزیون/ مژگان سوقانی، زهرا ابوالحسنی چیمه

بررسی دیدگاه زبان‌آموزان غیر فارسی زبان در پاسخ به پرسش‌های آزمون منظور‌شناسی تعاریف: تجزیه و تحلیل تفاوت‌های جنسیتی در میزان درک کنش‌های گفتاری احترام‌آمیز و ادب/ امین شهبازی، زری سعیدی

بررسی میزان کاربست اصول ادب لیچ در اشعار پروین اعتصامی/ آزاده کشوردوست، رضا خیرآبادی

درک الگو‌های فرمانی متداول مستقیم و غیرمستقیم: براساس مشاهدانی از فارسی زبانان/ عزت‌الله کلانتری خاندانی