معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اولین شماره از ماهنامۀ فرهنگی هنری «آنگاه» با ویژه‌نامۀ کافه و کافه‌نشنی با گفتارها و گفتگوهایی از شمس آقاجانی، احمد پوری، ابراهیم حقیقی، کامبیز درم‌بخش، ناصر فکوهی، احمد محیط طباطبایی و .... منشر شد.

در سرمقالۀ این شماره به قلم سردبیر آمده است: «نمی‌خواهم به‌سیاق سرمقاله‌های بسیاری که خوانده نمی‌شوند قلمبه‌سلمبه بنویسم، اگر آنگاه در دست شماست، یعنی از مصائب و مشکلات انتشار نخستین شماره جان سالم به‌در برده‌ایم. کوتاه‌ سخن، در روزگاری که نشریات کاغذی کم‌رونق شده‌اند و پیرانِ کارآزموده جوانِ خام را به هزار دلیل از این راه برحذر می‌دارند، یک لیلی کافی بود تا مجنون باشیم. آنگاه مجله‌ای است که خود را در قفسه‌های کتابخانه می‌بیند و فکر می‌کند قرار است آرشیو شود؛ دوماهنامه‌ای که رسالتی میان مجله و کتاب برای خود قائل است؛ می‌خواهد تجربه و دانش گذشتگانی چون کتاب هفته، اندیشه و هنر و … را در راهی نو به‌کار بندد و اثبات کند که «خواستن، توانستن است» و هنوز مجلۀ خوب خواننده دارد. قصد ما این است که در هر شماره به موضوعی خاص بپردازیم و یک موضوع را از منظرهای گوناگون نظاره کنیم؛ نخستین شمارۀ آنگاه به «کافه و کافه‌نشینی» و شماره‌های آینده به «کانون پرورش فکری»، «پیکان»، «لاله‌زار» و «دماوند» اختصاص دارد؛ موضوع‌هایی که به گذشته تعلق دارند، اما اثرشان تا امروز هست و بر خاطره‌هایمان سایه انداخته‌اند. قصد ما این است که از زاویه‌‌ای متفاوت به پدیده‌ها نگاه کنیم».

دربارۀ دلیل انتخاب کافه‌و کافه‌نشینی نیز می‌گوید: «چرا کافه؟ چرا کافه‌نشینی؟ کافه، قهوه‌خانه یا هر پاتوق دیگری، محلی برای ارتباط است و شاید نوشیدن یک فنجان چای یا قهوه فقط بهانه‌‌اش باشد. ارتباط‌هایی با کیفیت‌های متفاوت و روایت‌های گوناگون از حرف‌ها و بحث‌ها و جدل‌ها و کتاب‌خواندن‌ها. اینها را باید از صندلی‌های لهستانی کافه نادری پرسید، از نیمکت‌های کافه شوکا، صندلی‌های فلزی آش‌فروشی نیکوصفت، تخت‌های مفروش درکه و دربند‌، پله‌های سنگی دانشکدۀ هنرهای زیبا و دانشکدۀ حقوق و بسیاری مکان‌های دیگر. اینها بیش از هر مکانی آدم‌ها را با ترس‌ها و دلهره‌ها و امیدهایشان دیده‌اند، آنگاه روایتی از کافه‌ها و صندلی‌هاست».

در گفتگوی محیط طباطبایی با ماریا شاهی دربارۀ سیر تاریخی کافه‌نشینی در ایران می‌خوانیم: «کافه پدیده‌ای شهری و متعلق به دوران شهرنشینی است و از جنبه‌های گوناگون اهمیت دارد، چرا که کافه‌ها نه به یک دلیل، بلکه به دلایل متعدد به‌وجود آمده‌اند. در ایران فضاهای عمومی شهری در گذشته، مکان‌هایی مثل بازارها، میدان‌ها، در یک زمانی حمام‌ها، تکایا و … بودند که مردم در آنجا به‌هم می‌رسیدند یا گرد هم جمع می‌شدند برای داد‌و‌ستد، اجرای آئین‌های دینی و باورهای مذهبی، گذران اوقات فراغت یا تماشای نمایش‌های گوناگون و شعرخوانی. یکی از ویژگی‌های فرهنگ ما، روایی بودن آن است که در قالب‌های گوناگون نمایان شده است. مثلاً در قالب موسیقایی زمانی گوسان بوده و در قالب‌های دیگر، نقالی و پرده‌خوانی که در گوشه‌ای از میدان یا فضاهای سرپوشیده‌ی شهری به شکل‌های گوناگونی اجرا می‌شده است. به‌تدریج برای کسبه و اهالی بازار که فرصت و امکان رفتن به خانه را ندارند و مجبورند در بیرون از خانه به تناول بپردازند با فضای متفاوتی رو‌به‌رو می‌شویم. طباخی‌ها نمونه‌ای از این مکان‌ها هستند. به‌طور کلی در دوران صفویه، با تشکیل مجدد حکومت ملی در ایران و ارتباط با غرب، مکان‌های جدیدی در اصفهان به‌وجود می‌آیند. قهوه‌خانه، خورش‌خانه و شربت‌خانه نمونه‌هایی‌ از این فضاها هستند. قهوه‌خانه مکانی بوده که در آن قهوه سرو می‌شده است، نه به شکل امروزی، بلکه به روشی کاملاً سنتی. به‌تدریج، فضایی شکل می‌گیرد که در آن نقل ‌و ‌قصه و روایت هم بوده است. در آن روزها، سینما و تلویزیون و رادیو نبوده و در واقع چنین فضایی، جنبۀ رسانه‌ای داشته است. به‌تدریج صنف‌های خاصی به قهوه‌خانه‌ها می‌آیند. کاشی‌کارها و نقاشان روی کاشی در قهوه‌خانه‌ای دورهم جمع می‌شوند و در جای دیگری بنّاها و نجّارها قهوه‌خانه را پاتوق می‌کنند؛ هر فضایی می‌تواند پاتوق باشد. از وسط یک چهارسو گرفته تا گوشۀ حمّام و کنار مسجد یا رواق یا هر جای دیگر و حالا قهوه‌خانه‌ها جنبۀ پاتوق پیدا کرده‌اند».

فهرست مطالب این شماره:

سرمقاله/ آرش تنهایی

از میدانک مقابل روستا تا پاپ‌های بریتانیا/ احمد پوری

نگاهی به سیر تاریخی کافه‌نشینی در ایران؛ گفتگو با احمد محیط طباطبایی/ ماریا شاهی

کافه‌ای که نبود، خیابانی که بود/ ناصر فکوهی

مکان‌هایی که بهانه‌اند/ ابراهیم حقیقی

بنوش تن جهان را!/ مزدک دانشور

روایت نگاه‌ها؛ نگاهی به مجموعۀ عکس کافه شوکای پیمان هوشمندزاده/ زانیار بلوری

کافه شوکا؛ گفتگو با یارعلی پورمقدم/ سبا لعل محمدی

کافه‌نشینی، رؤیا و خیالبافی/ گیتا گرکانی

از قهوه‌خانه مش‌قنبر تا کافه لقانطه/ شمس آقاجانی

از بحثث خانه تا فراموش‌خانه؛ تاریخ سری قهوه‌خانه در تبریز/ اکبر شریعت

صحنه: یک قهوه‌خانۀ کوچک و کثیف/ سعید خواجه‌افضلی

صدای کافه/ امید انارکی

چای و قلیان و قهوه‌نوازی/ الهام زارع‌نژاد

کافه‌هایی که هستند و کافه‌ای که نیست؛ نگاهی به کافه‌گردی در ایلام/ حسین شکربیگی

کافه‌های فراموشی، نشانگان نسیان اصفهان/ سالار رفیعیان

کافه‌ها، خاطره‌ها و بازگشت به نقطۀ مشخص/ سارا ثابت

هنوز پرچم قهوه‌خانه‌ها بالاست؛ نگاهی به کافه‌نشینی در تبریز/ علی پوریان

کافه‌های نامرئی/ محمد طلوعی

اردشیر محصص و نقد زمانه/ اسماعیل عباسی

کافه پیژامه/ رامین بیرق‌دار

ده سال تمام روی همان کاناپه نارنجی/ بنفشه چراغی

کافه‌های بی‌نشان/ تورج صابری‌وند

لوگوی چهل‌وپنج‌ساله؛ دربارۀ تحولات لوگوی استارباکس/ معراج قنبری

پنجره‌ای رو به مردم؛ گفتگو با کامبیز درم‌بخش/ ثنا حسین‌پور

کافه‌نشینی و سنت گفتگو/ روشن نوروزی

از جمهوری سوم فرانسه تا اگزیستانسیالیسم سارتر/ فرانک احمدزاده

من در تراس هستم/ پیتر رنو؛ میترا اسفاری

چراغ‌های رابطه تاریک‌اند؛ بررسی کافه‌ها در آثار ادوارد هاپر با نگاهی بر تابلوی «چاپ سوی»/ مونس محمودی

مصاحبه با جیم جارموش در مورد فیلم قهوه و سیگار/ ترجمۀ مهرنوش فطرت

کافه‌ها و پاتوق‌ها؛ گفتگو با لیلی گلستان/ گلبو فیوضی

اسپرسوی الهام؛ نگاهی به تأثیر کافه‌نشینی بر خلاقیت هنری/ حدیث متقی

پانزدۀ کافۀ مشهور دنیا/ ترجمۀ مرجان چرخچی

کافه کیوان/ فاتح صهبا

من با احساسات خود معامله نکرده‌ام؛ نامه‌ای ناخوانده از مرتضی کیوان به هوشنگ ابتهاج

دربارۀ پاتوق‌های هدایت از شهریور 1320 تا 1329/ به قلم یکی از دوستان هدایت بدون امضاء

نشانه‌شناسی کافه و کافه‌نشینی/ سعید خواجه‌افضلی

کافه گرکو/ هلیا همدانی

عرض فکل‌ها و کافه‌نشینی/ حمید جعفری

کافه ـ تئاتر/ محمد ایمانی فولادی

یک فنجان اینترنت/ داوود ارسونی

دیگرگونه آرشیوساختن؛ کافه نوستال/ یونس یونسیان

خداحافظ کافه نادری/ جواد عاطفه