معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از ویژگی‌های تصوف ابن عربی رازگونگی و پوشیدگی است، به گونه‌ای که برای همۀ مردم آشنا نیست و تنها برگزیدگان از آن سر در می‌آورند، از این‌رو برای آشنایی همگان نیاز به فرهنگ واژگان است تا شناخت و آگاهی از نوشته‌هایش برای دیگران آسان شود؛ زیرا نوشته‌های او آن‌چنان پیچیده است که خود شاگردان و پردازش‌گران زبردست و کارآمد در دانش فلسفی می‌گویند که همیشه نمی‌توانند درون‌مایه‌های بنیادین گفته‌های او را دریابند. ابن عربی دیدگاه «وحدت وجود» را با بهترین شیوه نگاشته است و برای آن واژگان صوفیانۀ پرمایه و رسایی را ساخته و پرداخته کرده است. برای این کار از هر آبشخوری که توانست، بهره برده است، مانند قرآن، گفتار پیامبر، دانش کلام، فلسفۀ مشاء، فلسفۀ نوافلاطونی، گنوسی مسیحی، فلسفۀ رواقی، همچنان که از واژگان اسماعیلیان باطنی، قرمطیان، اخوان الصفا و صوفیان مسلمان پیشین بهره برده است. با این همه او همۀ این واژگان را به رنگ ویژه‌ای برگردانده است و درون‌مایۀ آنها را دگرگون کرده است که با آیین و راه روش عرفانی او در «وحدت وجود» هماهنگ باشد، وی با این کار در اندیشه‌های صوفیانه اندوخته‌ای از واژگان بر جای نهاد که چند سده، مایه‌ای پربها برای «صوفیان وحدت وجودی» در جهان اسلام، و زمینۀ همۀ گفته‌ها و سخنانی بود که نویسندگان صوفی پیش کشیده بودند، پس از ابن عربی هیچ صوفی مسلمان نبود، چه چکامه‌سرا و چه نویسنده، چه تازی و چه فارس و ترک که از فرهنگ واژگان او بهره‌مند نشده باشد و با بهره گرفتن از واژگان او سخن نگفته باشد.

فصوص الحکم یکی از نوشته‌هایی است که همواره از سوی عارفان و دانشوران پردازش و شرح و تفسیر شده است و کوشیده‌اند پیچیدگی‌ها و نمادها و نشانه‌های عرفانی، کلامی و اشارات صوفیانه را گزارش و پردازش کنند. این کار از شاگردان نزدیک و پیروان ابن عربی گرفته تا مستشرقان و منتقدان پس از مرگ وی تا زمان اکنون انجام پذیرفته است.

«فصوص» پایه و بنیاد این واژگان را داراست و چنان باریک‌بینی دانشورانه و پختگی خردورزانه‌ای دارد که در هیچ یک نوشته‌های او نمی توان یافت. کسانی که از راه و روش صوفیانۀ او پیروی کرده‌اند و از او بهره گرفته‌اند، رویکردشان بیشتر به واژگان ویژۀ فصوص بوده است.

این کتاب دربرگیرنده واژه‌های برجستۀ «فصوص الحکم»، بلکه همۀ نوشته‌های ابن عربی است، به ویژه نوشتار سترگ این اندیشمند عارف مسلمان، «فتوحات مکیه» که خود دانشنامۀ بزرگی از کلام و فلسفه و عرفان باشد که درهم تنیده است. بنیاد پژوهش نوشتار «فصوص الحکم» است، ولی پردازش و گزارش گستردۀ آن از دیگر نوشته‌های ابن عربی است. آنچه مؤلف در این کتاب انجام داده است نخست گزارش هر واژه یا پیشینۀ فلسفی ـ کلامی آن واژه است، سپس دیدگاه ابن عربی دربارۀ آن واژه را آورده است. کوشش او در این پژوهش بر این پایه استوار است که نوشتۀ خود ابن عربی دربارۀ واژه‌ها آورده شود.

در ابتدای کتاب ابتدا از شارحان فصوص الحکم سخن گفته شده، سپس به زندگی ابن عربی پرداخته شده است. در ادامه دیدگاه‌های نهان‌کیشی ابن عربی بررسی شده و بالاخره فرهنگ واژه‌های فصوص الحکم با واژۀ «آب» و بر اساس ترتیب الفبایی آغاز شده و با واژۀ «یک» به اتمام رسیده است.