معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب، کتابی است که بر پایۀ سروده‌ای کمابیش بلند، سامان یافته و پیکر پذیرفته است. «در بند ترفند» سروده‌ای است که از دید پیام‌شناختی زمینه‌های گوناگون را دربرمی‌گیرد؛ زمینه‌هایی همچون نهان‌گرایی و رازآشنایی، پرسمان‌های آدمی در جهان نو، سرانجام و فرجام جهان. همچنین درباره کارکرد فناوری و ابزارسازی در نهاد و فرهنگ انسان این روزگار. پرسمان‌های این سروده، پرسمان‌هایی است بزرگ و دشوار که آدمی در این روزگار با آنها روبروست؛ به همان سان جهان نهان و پیوند آدمی با این جهان.

در ادامۀ کتاب نیز در سه بخش دیدگاه‌های استاد دربارۀ شعر، تجربۀ شاعری و نکته‌هایی از مثنوی «در بند ترفند» در قالب پرسش و پاسخ آورده شده است.

دکتر میرجلال‌الدین کزازی در اولین گفتگو در پاسخ به سؤالی دربارۀ نسبت زبان و ادب اینگونه پاسخ می‌دهد: «زبان در سنجش با ادب، به کالبد می‌ماند: کالبدی سنگ‌گونه، سرد و افسرده، بی‌جان و جنب که در گوشه‌ای افتاده است. هنر در این کالبد خشک و خموش و بیگانه با جنب‌وجوش جان درمی‌دمد. آن را می‌خیزاند؛ آنچنانش توش و توان می‌بخشد و برمی‌شوراند که بیش آرام بر جای و تنها ایستاده بر پای نمی‌تواند ماند؛ شکفته و شاداب، شوریده و شیدا، سرمست، دستخوش سامان و سازی رازآلود و جاودانه، بازیچۀ نیرویی چیره‌چیر و ایستادگی‌ناپذیر، بی‌تاب و ناشکیب دنه می‌گیرد و به میدان درمی‌آید و همچون دل‌ربودگان و پری‌زادگان و افسودگان، پای می‌کوبد و دست می‌افشاند و می‌جوشد و می‌خروشد». (ص 56)

در گفتگوی دوم ایشان از میان قالب‌های گوناگون شعری، خود را بیشتر دل‌بستۀ قصیده می‌دانند و در این‌باره می‌گویند: «می‌توانم گفت که چامه یا قصیده بیش با پسند من و شیوۀ سخن‌سرایی‌ام سازگار است. با این همه در بسیاری از دیگر کالبدهای سخن پارسی، هر زمان که نیاز بوده است، شعر سروده‌ام؛ کالبدهایی همچون غزل، قطعه، چارانه، ترانه..... زبان من در سخنوری بیشتر کهن‌گرایانه و خراسانی است؛ از همین روست که در سروده‌هایم که چندان پرشمار نیز نیست، چامه بیش از کالبدهای دیگر کاربرد یافته است». (ص 159)

بالاخره اینکه در آخرین گفتگو، استاد کزازی دربارۀ سرودن مثنوی «در بند ترفند» می‌گوید: «داستان سروده‌شدن آن چنین است: روزی در تیرماه امسال، در باغی در آجین دوجین که شهرکی است با آب و هوایی خوش و دلپذیر، در سایۀ درختان تناور گردو که سر بر آسمان کبود می‌سودند و با چتری سبز و خرم و زیبا از شاخ‌و برگ‌هایشان، پرتو پرفروغ و تابش تند خورشید را لگام می‌زدند ....... من، دل‌ربوده و افسودۀ خرمی باغ و خنیای باد، کمابیش گمگشته در خویش، راه می‌سپردم. ناگاهان بی‌آنکه از آن پیش در اندیشۀ سرودن بوده باشم، این لخت را سرودم: «هاژ و واژ از شگفت خواهندت». این لخت که بی‌خواست و حتا بی‌آگاهی من سروده آمد، آغازی شد پیدایی این پدیدۀ ادبی را و هسته‌ای که «در بند ترفند» هستی خویش را در گرو آن است. این لخت چگونگی و پیکرۀ این سروده را به همراه آورد: نه کالبد آن را که دوگانه است، من برگزیده‌ام، نه آهنگ آن را که آهنگ‌شناسان آن را در ریختار «فاعلاتن مفاعلن فعلن» نشان می‌دهند. نیز من، در آن هنگام که این لخت در نهادم جوشید و به یادم رسید و به سرودن آغازیدم، به هیچ‌روی نمی‌دانستم که در کدامین زمینه خواهد بود و ساختار پیام‌شناسی و معنی‌شناسی و پندارشناختی و زیباشناختی آن چگونه. لخت‌ها و بیت‌های دیگر، یکی پس از دیگری، هر زمان که من با خویشتن تنها می‌ماندم و زمینۀ سرودن فراهم می‌شد، در پیوسته آمدند». (ص 166)

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت آغازین

پیش‌نگار گفتگوگر

بخش الف) سروده در بند ترفند

بخش ب) گفتگو

پاره نخست: شعر در نگاه استاد

پاره دوم: در چندوچون شعر شاعری به نام زروان

پاره سوم: کندوکاو در سرودۀ در بند ترفند

فرهنگ واژه‌های دشوار