معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

داریوش مهرجویی (متولد 1319) کارگردان و نویسندۀ مطرح و نام‌آشنای ایرانی است. او تاکنون ده‌ها جایزۀ ملی و بین‌المللی را هم برای کارگردانی و هم برای فیلم‌نامه‌نویسی از آن خود کرده است. از فیلم‌های مهرجویی می‌توان به گاو، دایرۀ مینا، اجاره‌نشین‌ها، سنتوری و .... اشاره کرد. از رمان‌های او نیز می‌توان اشاره کرد به: آن رسید لعنتی، سفر به سرزمین فرشتگان، در خرابات مغان و به خاطر یک فیلم بلند لعنتی.

این کتاب شامل دو سفرنامه است؛ سفرنامۀ اول تلفیقی بین واقعیت و خیال است و شخصیت‌ها حقیقی نیستند و اگر هم هستند، اسم‌هایشان خیالی است و ماجرای سفر (به قول نویسنده تبعید خودخواسته) کارگردانی به پاریس است در سال‌های 1981 تا 1985 میلادی. سفرنامۀ دوم، سفر نویسنده به دوبی است و شرح بی‌عدالتی است که در آنجا حکم‌فرماست و این بی‌عدالتی نویسندۀ سفرنامه را نیز در چنگال خود می‌گیرد و در کتاب قصۀ رهایی آن آمده است.

این دو متنی که در کتاب آمده، روایت شخصی رویدادهایی است که داریوش مهرجویی چهرۀ پرآوازۀ سینمای اندیشه در دو مقطع زمانی با آن رودررو بوده است. هرچند یکی تنها یک سوءتفاهم و خطای مأموران کشورهای همسایه است؛ اما دیگری در چارچوب گستره‌ای تاریخی پر از سوءتفاهم‌های فردی و اجتماعی و فرهنگی کلان‌تر قرار می‌گیرد.

ماجرای کمیک ـ تراژیک «عوج کلاب» می‌تواند به یک نمایش‌نامه و حتی با شرح و بسط به یک فیلم‌نامه بدل شود. شرحی از انباشت واپس‌ماندگی در کشورهای هم‌جوار و حاکمیت قانون حسینقلی شماری بری از فرهنگ و بوروکراسی ناکارآمد و لخت در بسیاری از چنین کشورهایی است.

اما «سفرنامۀ پاریس» روایتی است در عین شخصی بودن، بازگوکنندۀ برشی بسیار مهم از تاریخ و فرهنگ ایران و سرگذشت برخی از هنرمندان و روشنفکران نامدار و تأثیر تکانۀ عظیم انقلاب بر سرنوشت آنهاست؛ مهرجویی برای جنبۀ داستانی‌بخشیدن به خاطره ـ روایت خود، حتی نام خویش را هم به مهرداد مالک بدل کرده است.گ

به هر حال روایت مهرجویی از رخداد مهاجرت هنرمندان و روشنفکران ـ از جمله علت سفر سه‌سالۀ خود او ـ جزءنگرانه، جذاب و به دور از حب و بغض و شعار است. اما مانند هر خاطره‌ای روایت فردی اوست در قالب داستان‌واره‌ای گویا و گیرا که با تغییر نام برخی از شخصیت‌ها از حالت خاص خارج شده و بیانگر قصه‌ها و غصه‌ها و سرگشتگی‌های بخشی از هنرمندان مهاجر در سال‌های آغازین انقلاب 57 است.

برشی از سفرنامۀ اول: «البته تا حدودی حق داشت ما را کمونیست و توده‌ای و این حرف‌ها بنامد. چون در بین روشنفکران نسل ما هیچ‌کس نبود که از زیر سلطۀ ایدۀ سوسیالیسم و تعهد و التزام ژان پل سارتری و کامویی و برشتی قسر دررفته باشد. با آن ترجمه‌های چپ و راست و بخصوص نفوذ کتاب «اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر» سارتر که مصطفی رحیمی با زبانی رسا و قابل فهم ترجمه کرده بود و سایر کتاب‌هایش و نمایش‌نامه‌هایش؛ «ادبیات چیست؟» با ترجمۀ ابوالحسن نجفی و رضا سیدحسینی و نمایش‌نامۀ «بن‌بست» و «مگس‌ها» و .... که همراه با کارهای برتولت برشت و تئوری فاصله‌گذاری و .... همگی یک‌باره ریخته بود رو سر ما، بی‌آنکه هیچ‌یک از کتاب‌های مهم مارکس و لنین آن موقع ترجمه شده باشند و اگر هم ترجمه شده بودند، در دسترس نبودند. اما همان اگزیستانسیالیسم مبارزه‌جو ما را هم مثل خیلی‌های دیگر مجذوب هنر متعهد و نیاز به مبارزه کرده بود. البته همۀ اینها برمی‌گشت به فضای قبل از انقلاب. اما بر خلاف میل روشنفکران، انقلاب در عمل چیز دیگری از آب درآمده بود. می‌دیدیم که چگونه راست‌ها چپ می‌شوند و چپ‌ها راست. سردرگمی غریبی همه را فراگرفته بود و همه به‌روشنی می‌دیدند که چگونه آن ایدئولوژی‌های روشنفکری می‌توانند به‌راحتی به نظام‌های توتالیتر منجر شوند». (ص 27)