معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب تلاشی است در راستای فراهم‌آوردن درآمدی آسان‌فهم‌تر و فراتر از همه، کاربردی بر نشانه‌شناسی اجتماعی.

هرچند نشانه‌شناسی اجتماعی از نشانه‌شناسی مکتب پاریس و به‌ویژه از آثار رولان بارت الهام و تأثیر زیادی گرفته، اما از آن زمان تاکنون از دلبستگی و علاقۀ صرف به ساختار و نظام بسیار فراتر رفته است.

درست همان‌طور که تمرکز زبان‌شناسی از «جمله» به «متن» و «بافت» آن متن و از «دستور» به «گفتمان» تغییر کرد، کانون توجه نشانه‌شناسی اجتماعی هم از «نشانه» به شیوۀ به‌کارگیری «منابع» نشانه‌شناختی به منظور هم تولید دست‌ساخته‌ها و رخدادهای ارتباطی و هم تفسیر آنها در بافت موقعیت و فعالیت‌های اجتماعی مشخص تغییر کرد که خود این موارد هم صورتی از تولیدات نشانه‌شناختی محسوب می‌شوند.

نشانه‌شناسی اجتماعی به جای ارائۀ شرحی مجزا از روش‌های مختلف نشانه‌شناسی ـ از جمله نشانه‌شناسی تصویر، نشانه‌شناسی موسیقی و مانند آن ـ به مقایسه و سنجش روش‌های نشانه‌شناختی می‌پردازد تا نقاط اشتراک و تفاوت آنها را دریابد و چگونگی تلفیق آنها را به صورت رخدادها و دست‌ساخته‌های چندوجهی نشان دهد.چ

نشانه‌شناسی اجتماعی به جای اینکه روش‌های نشانه‌شناختی را طوری توصیف کند که گویی دارای ویژگی‌های جدایی‌ناپذیر و نظام‌پذیر یا قوانین ذاتی هستند، بر چگونگی به‌کارگیری منابع نشانه‌شناختی از جانب مردم به شیوه‌ها و درجه‌های متفاوت در بافت فعالیت‌ها و نهادهای اجتماعی خاص متمرکز می‌شود.

نهایتا اینکه خود نشانه‌شناسی اجتماعی همچنین فعالیتی است که به منظور مشاهده و تحلیل طراحی شده تا چشم و گوش و دیگر حواس ما را بر غنا و پیچیدگی تولیدات و تفسیرهای نشانه‌شناختی و نیز به مداخلۀ اجتماعی به منظور کشف منابع نشانه‌شناختی جدید و شیوه‌های جدید استفاده از منابع نشانه‌شناختی موجود بگشاید. گرچه چنین رویکردی به نشانه‌شناسی اجتماعی که در اینجا معرفی شده، برداشتی از منابع مختلف است، اما محرک اصلی در گسترش و بسط آن، نگرۀ نشانه‌شناسی اجتماعی هلیدی در باب زبان بوده است.

این کتاب درآمدی است پویا بر روش‌های ترکیب ابعاد جامعۀ مدرن برای خلق معنا. چنین منابع نشانه‌شناختی‌ای که گرداگرد ما را فراگرفته‌اند، شامل روش‌های ارتباطی صریحی نظیر زبان، ایما و اشاره، تصویرها، موسیقی و نیز روش‌های کمتر بدیهی‌ای نظیر غذا، پوشاک و اشیای روزمره می‌شود؛ تمامی اینها حامل ارزش‌های فرهنگی و دلالی هستند.

نشانه‌های اجتماعی از متون بسیار متنوعی از جمله عکس‌ها، تبلیغات، صفحات روزنامه و فیلم‌ها بهره می‌گیرد تا چگونگی خلق معنا از رهگذر تعاملات پیچیدۀ نشانه‌شناختی را توضیح می‌دهد. مثال‌ها و تمرین‌های عملی فراوانی که از چینش لوازم فضاهای عمومی تا مضمون‌های تبلیغاتی، فتوژورنالیسم و وزن کلام یک خوانندۀ موسیقی رپ را دربر می‌گیرد، مهارت‌ها و دانش لازم برای تحلیل و نیز تولید طراحی‌ها و متن‌های چندوجهی مفیدی را در اختیار خواننده قرار می‌دهد.

در بخش اول به بحث از اصولی پرداخته شده که نشانه‌شناسی اجتماعی را در حوزۀ نظریه و عمل نشانه‌شناسی، رویکردی جدید و متمایز می‌سازد. در مواقع لزوم، مفاهیم و روش‌های نشانه‌شناسی اجتماعی در مقایسه با مفاهیم نشانه‌شناسی ساختارگرا قرار می‌گیرد. دو نکته در این بخش روشن می‌شود: نشانه‌شناسی اجتماعی نظریه‌ای محض و حوزه‌ای کامل و مستقل نیست و تنها در صورتی توانایی‌های خود را نشان می‌دهد که در نمونه‌ها و موضوعات خاصی به کار بسته شود؛ از این‌رو همیشه نیاز دارد که نه‌تنها مفاهیم و به عبارت دقیق‌تر روش‌های نشانه‌شناسی، بلکه دیگر حوزه‌ها را نیز مدنظر قرار دهد. دوم اینکه نشانه‌شناسی اجتماعی پژوهشی است که پاسخ‌های حاضر و آماده‌ای ارائه نمی‌دهد، بلکه ایده‌هایی در باب طرح پرسش‌ها و شیوه‌های پاسخ‌یابی مطرح می‌کند. بدین دلیل فصل با پرسش‌ها و نه نتیجه‌گیری پایان داده شده است.

در بخش دوم ابعاد کلیدی تحلی نشانه‌شناسی اجتماعی به این ترتیب معرفی می‌شوند: گفتمان، ژانر، سبک، مدالیته.

گفتمان مفهوم کلیدی در مطالعۀ چگونگی استفاده از منابع نشانه‌شناختی برای برساختن بازنمایی‌هایی از رخدادهای جهان است. ژانر مفهوم کلیدی در مطالعۀ چگونگی استفاده از منابع نشانه‌شناختی برای برقراری تعاملات ارتباطی است. سبک مفهوم کلیدی در مطالعۀ چگونگی استفادۀ انسان‌ها از منابع نشانه‌شناختی برای اجرای ژانرها و بیان هویت و ارزش‌هایشان است. مدالیته مفهوم کلیدی در مطالعۀ چگونگی استفادۀ انسان‌ها از منابع نشانه‌شناختی برای خلق ارزش‌های صدق یا واقعی‌بودن بازنمایی‌هایشان است تا مثلا نشان دهند آیا این بازنمایی‌ها واقعیت هستند یا خیال، صدق ثابت‌شده هستند یا حدس و گمان و .... .

در بخش سوم به معرفی چهار شیوۀ تلفیق منابع متفاوت نشانه‌شناختی برای تشکیل رخدادهای ارتباطی و متن‌های چندوجهی پرداخته شده است: ریتم، ترکیب‌بندی، پیوند اطلاعی و دیالوگ. اگرچه یک‌به‌یک به بررسی این ابعاد پرداخته شده، اما اینها هرگز به‌تنهایی رخ نمی‌دهند. هرچند ریتم نقشی اصلی در رسانۀ زمان‌مند و ترکیب‌بندی در رسانۀ مکان‌مند ایفا می‌کنند، اما در موردی مثل فیلم این دو با هم ترکیب نمی‌شوند.

این کتاب تکوین منابع نشانه‌شناختی را از چند منظر از جمله تاریخ نشر و تبلیغات پی می‌گیرد و چرایی و چگونگی تغییر آنها را به دلایلی از جمله پیشرفت تکنولوژی در طول زمان نشان می‌دهد. در پایان نیز با ارائۀ واژه‌نامۀ توصیفی کامل، تمرین‌ها، موضوعاتی برای بحث و بررسی و پیشنهاداتی برای مطالعۀ بیشتر، پیچیدگی‌های معناسازی را ملموس می‌کند و از این‌رو کتاب بسیار مهمی برای علاقمندان به حوزۀ ارتباط به حساب می‌آید.

فهرست مطالب کتاب:

فهرست تصاویر

نشانه‌شناسی اجتماعی

پیش‌گفتار

بخش اول: اصول نشانه‌شناختی

1. منابع نشانه‌شناختی

2. تغییر نشانه‌شناختی

3. قواعد نشانه‌شناختی

4. کارکردهای [نقش‌های] نشانه‌شناختی

بخش دوم: ابعاد تحلیل نشانه‌شناختی

5. گفتمان

6. ژانر

7. سبک

8. مدالیته

بخش سوم: انسجام چندوجهی

9. ریتم

10. ترکیب‌بندی

11. پیوند اطلاعات

12. دیالوگ

منابع پیشنهادی برای مطالعۀبیشتر

واژه‌نامۀ توصیفی اصطلاحات کلیدی