معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در مورد زبان انسان، ساختار و ماهیت آن، ویژگی‌های آن، تفاوت زبان‌ها، تغییر زبان‌ها و موارد مرتبط دیگر پرسش‌های فراوانی مطرح شده و مطالعات بسیاری نیز صورت گرفته است. اما در مطالعۀ زبان یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها این است: زبان انسان چگونه شکل گرفت؟ یا به تعبیر علمی‌تر زبان انسان چگونه تکامل یافت؟ وقتی صحبت از تکامل زبان می‌شود، اولین واکنش این است که این پرسشی بسیار سخت و پیچیده است و یافتن پاسخی ساده، قطعی و معقول به آن کار ساده‌ای نیست. شاید به این دلیل است که گاهی این مطالعات جنبۀ غیرعلمی و اسطوره‌ای پیدا کرده‌اند و پاسخ‌ها چندان منطقی نبوده‌اند و پایۀ علمی نداشته‌اند.

نویسنده در مقدمه این کتاب درباره تالیف آن آورده است: «من با دو هدف اين کتاب را مي‌نويسم. نخست، خيلي مشتاقام که شما را قانع کنم که زبان کليد انسان بودن است، و بدون فهم چگونگي شکل‌گيري زبان، ما نمي‌توانيم هيچ‌گاه اميدوار باشيم که خودمان را بشناسيم. اين حرف را به اين دليل نمي‌زنم که در چند دهۀ گذشته به تکامل زبان انديشيده‌ام. بلکه کاملاً برعکس. من در چند دهۀ گذشته به تکامل زبان انديشيده‌ام چون مطمئن هستم کليد شناخت انسان در اين نکته است. ... اما اشتياق من براي متقاعد کردن شما به شور و حرارت من براي دانستن و شناختن انسان برمي‌گردد. شور و حرارتي که تمام عمر با من بوده است. دليل دوم اين است که مي‌خواهم عواملي که مطالعۀ تکامل زبان را ناممکن کرده‌اند، و اين حوزه را به ملغمه‌اي از نظريات متناقض و ادعاهاي بي‌اساس و نگرش‌هايي ناسازگار تبديل کرده‌اند، کنار بگذارم. يکي از اين عوامل را قبلاً گفتم: "تعصّبِ نخستي‌مرکزي" که بسياري را در اين حيطه تحت تاثير قرار داده و باعث شده است آنها فقط بر پيوستگي ژنتيکي ما با ميمون‌هاي انسان‌نماي بزرگ تاکيد کنند و تمام تفاوت‌هاي محيطي و زيست‌بومي بين نياکان ما و آنها را ناديده بگيرند».

نگاه تکاملی به پیدایش زبان سبب می‌شود که دو پرسش از هم تفکیک شود: یکی اینکه واژه‌ها چگونه شکل گرفتند؟ دیگر اینکه نحو چگونه شکل گرفت؟ وجود واژه‌ها و نحو مهم‌ترین تفاوت زبان انسان و ابزار ارتباطی جانوارن است، به همین دلیل نحوۀ شکل‌گیری آنها مهم است.

بیکرتون در این کتاب نظریۀ زبانی را در قالب زیست‌شناسی تکاملی جای دهد. یعنی اگر به بحث تکامل زبان بر پایۀ زیست‌شناسی می‌پردازد، استدلال‌های خود را بر اساس ویژگی‌های زبان انسان مطرح می‌کند. بیکرتون زبان‌شناس است و ابتدا شهرت خود را با مطالعۀ زبان‌های پیجین یا آمیخته و کریول یا آمیختۀ مادری به دست آورد. گرچه کتاب به بحثی تخصصی می‌پردازد و یکی از مهم‌ترین و پرطرفدارترین نظریه‌ها را در مورد تکامل زبان مطرح می‌کند، اما طوری نوشته شده که با وجود ارائۀ همۀ مطالب به صورت علمی، هر خوانندۀ غیرعلاقمند و غیرمتخصص به‌سادگی می‌تواند از مطالب آن بهره بگیرد و این نظریه را درک کند.

بیکرتون در این کتاب سعی کرده به برخی از مهم‌ترین پرسش‌ها در مورد تکامل زبان پاسخ دهد. یکی از پرسش‌های مهم این است که اگر هر تحولی را حاصل نیرویی طبیعی بدانیم، آن فشار ابتدایی که باعث شد انسان نخستین گام‌ها را به سمت زبان بردارد چه بود؟ به عبارت ساده‌تر چه نیرویی انسان را به سمت زبان کشاند؟ چه نیازی بود که انسان زبان داشته باشد و چرا زندگی انسان بدون زبان دیگر ممکن نبود؟ چرا سایر جانوران به زبان نیاز ندارند؟

از نظر بیکرتون بهترین تبیینی که برای شکل‌گیری زبان می‌توان ارائه کرد باید در ارتباط با ساخت بوم‌نقش انسان باشد. بوم‌نقش مردارخواری که انسان‌نماها دو تا سه میلیون سال پیش تجربه می‌کردند، طوری که آنها را مجبور می‌کرد برای انجام کاری یا جستجوی غذایی به گروه‌های کوچک‌تر تقسیم شوند، اما بهره‌مندی از چیزهای مهمی که یافته‌اند دوباره دور هم جمع می‌شوند. این باعث می‌شد که هر گروه فرعی وقتی چیز مهمی پیدا می‌کرد، به‌نوعی بقیۀ گروه‌ها را نیز مطلع کند. در چنین موقعیتی پاره‌گفتارهای تک‌واحدی باعث بقا و حفظ جان انسان‌ها می‌شده است و در ادامه چون واژگان تحت کنترل فرهنگی بوده و کنترل زیستی بر آن ناظر نبوده است، دلیلی وجود ندارد که تعداد واژه‌ها بیشتر نشود، اما هنوز سازوکاری برای اتصال این واحدهای نمادین به یکدیگر و ساختن واحدهای بزرگ‌تر وجود نداشته است. به عبارتی واژه‌ها شکل یافته بودند، اما هنوز نحو به وجود نیامده بود.

آیا زبان با گفتار شروع شد یا با اشاره؟ بیکرتون می‌گوید برای هر دوی اینها دلایلی ارائه شده است. اما به نظر خود وی نخستین ملغمه‌ای از هر دو بوده است؛ یعنی انسان از هر ابزاری که در دست داشته (چه گفتاری و چه اشاره‌ای) برای فهماندن منظور خود استفاده می‌کرده است و در ادامه بخش گفتاری برتری پیدا کرده است.

در این کتاب به صورت مداوم پرسش‌هایی مطرح شده که خواننده را به فکر فرو می‌برد. خواننده پس از مطالعۀ این کتاب، فهم بهتر و عمیق‌تری از زبان انسان و خاستگاه آن پیدا می‌کند و با علاقۀ بیشتری در این‌باره می‌اندیشد و مطالعه می‌کند.

فهرست مطالب این کتاب:

پیش‌گفتار مترجم

مقدمه

1. بزرگی مشکل

2. اندیشیدن مانند مهندسان

3. میمون‌های انسان‌نمای آوازه‌خان؟

4. میمون‌های انسان‌نمای سخن‌گو؟

5. بوم‌نقش‌ها همه چیز نیستند (آنها تنها چیز هستند)

6. نیاکان ما در بوم‌نقش خود

7. به مورچه نگاه کن، ای تنبل

8. انفجار بزرگ

9. چالشی از سوی چامسکی

10. تصمیم خودمان را بگیریم

11. نهال بلوط از دانه می‌روید

12. نهال بلوط به درخت بدل می‌شود

کتاب‌نامه