معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

تاریخ سینما و مطالعات سینمایی را تاکنون از منظر های متفاوت کاویده‌اند: روایتی از فیلم‌ها، ستاره‌ها و کارگردانان بزرگ؛ داستان دانشی فنی در مسیر پیشرفت مداوم و تصوراتی هرچه واقعی‌‌تر؛ تاریخ صنعت هالیوود و شرکت‌‌های چندملیتی تابعه؛ تاریخ فرهنگی تحولات فرهنگ عامه در قرن بیستم که سینما شاخص و بازتاب‌‌دهنده آنهاست. اما در نهایت، این تحلیل زیباشناختی بود که مطالعات سینمایی را تحت سیطره خود گرفت. در این رویکرد، توانایی فیلم برای تبدیل شدن به هنر از خلال بازتولید و سامان‌‌دهی صدا و تصویر موضوع توجه قرار می‌‌گیرد. کتاب «سینما: کنش اجتماعی» از این سنت خارج می‌شود تا سینما را به ‌منزله سرگرمی، روایت و رخدادی فرهنگی در مطالعه آورد. هدف گریم ترنر در این کتاب آن است که سینما را همچون عملی اجتماعی به دانشجویان معرفی کند؛ عملی که تولید و مصرف آن و لذت‌‌ها و معناهای آن منحصر به مطالعه کرد و کار فرهنگ است.

از آنجا که این کتاب به نظریه فیلم از منظر مطالعات فرهنگی می‌نگرد، شیوه بررسی آن بسیار متفاوت از بیشتر کتاب‌هایی است که به این موضوع می‌پردازند. پیشرفت‌هایی که در حوزه‌های خاص نظری رخ داده است، نویسنده ملزم کرده تا در این ویراست زمان بیشتری صرف مطالعه و بررسی این موضوع کند. برای مثال مباحث پیرامون مخاطب و تماشاگر که به طور خاص از نظریه فمنیستی و روان‌کاوانه برای تبیین ماهیت لذت‌های روایی و بصری فیلم عامه‌پسند بهره می‌جویند نیاز به بازبینی و تجدیدنظر دارند و همچنین مباحث دیگری که باید به آنها توجه کرد؛ از جمله مباحثی دربارۀ اهمیت روان‌کاوی در نظریه فیلم و همچنین کارآمدی روش‌های قوم‌نگارانه و تجربی تحقیق در خصوص مخاطب.

مباحث مسلط بر بیشتر متون سنتی نظریه فیلم حول مناقشه فرمالیسم/ رئالیسم می‌چرخد (به عبارتی سخن‌گفتن درباره فیلم یا از طریق وحدت هنری ـ فرمی ـ آن انجام می‌پذیرد یا از طریق رابطه خاص با جهان ویژه‌ای که درون قاب‌های فیلم به تصویر درمی‌آید ـ یعنی رئالیسم آن). این مناقشه تاریخی به درازای رسانه سینما دارد، هرچند اصطلاحات و مفاهیم آن مدام تغییر می‌پذیرند. هر دو موضع رئالیستی و فرمالیستی در شکل سنتی‌شان که ریشه در مجادلات دهه 1940 و 1950 دارند، رویکردهایی زیباشناختی‌اند، یعنی در نهایت این مسئله را بررسی می‌کنند که فیلم به عنوان هنر و نه فعالیتی اجتماعی برای مخاطب، تا چه حد موفق عمل کرده است. با این حال در دو دهه اخیر مطالعات سینمایی دستخوش تغییر شده و در همین راستا یکی از اهداف این کتاب فاصله‌گرفتن از آن رویکرد زیباشناختی مسلط است.

امروزه دیگر کمابیش پذیرفته‌ایم که کارکرد سینما در فرهنگ ما فراتر از این است که صرفا موضوع نمایشی زیباشناختی باشد. فیلم‌های عامه‌‌پسند در فضایی ساخته می‌شوند که لذت مخاطب در کانون توجه است. این امر لزوما به این معنا نیست که مخاطب از «هله‌هوله‌های ذهن» تغذیه می‌کند. لذتی که فیلم عامه‌پسند می‌آورد، در واقع ممکن است کاملا متفاوت از لذت ادبیات یا هنرهای زیبا باشد و با این حال این لذت به طور مشابه از قوم فهم ما ناشی می‌شود. سینما عملی است اجتماعی برای سازندگان و مخاطبانش. در روایت‌ها و معناهای فیلم می‌توان شیوه‌هایی را دریافت که فرهنگ ما از آن طریق به خود معنا می‌بخشد. نگاه به سینما در سرتاسر این صفحات از چنین رویکردی پیروی می‌کند.

فصول این کتاب به درک بدنه اصلی فیلم کمکی نمی‌کنند، بلکه نقشه راه هستند و حوزه‌هایی را در نظریه فرهنگ و سینما نشان می‌دهند که دانشجویان در نخستین مواجهه با مطالعه سینما به مثابه مجموعه‌ای از متون و به مثابۀ کنشی اجتماعی، غالبا به آنها رجوع می‌کنند. در پایان هر فصل پیشنهاداتی برای مطالعه و ملاحظه بیشتر آمده و همچنین به موضوعات و کاربست‌هایی اشاره شده است. در انتخاب مثال‌ها برای نشان‌دادن نکات مطروحه در این کتاب، سعی نویسنده بر این بوده که در وهله اول فیلم‌های جریان اصلی و عامه‌پسند را که همۀ دانشجویان دیده‌اند، انتخاب کند. تمرکز این کتاب بر عملکرد سینما در فرهنگ عامه است و نه نقش عالی‌مآب آن به عنوان هنری والا، گرچه ارجاعاتی به برخی فیلم‌های کلاسیک نیز وجود دارد.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت نویسنده برای چاپ سوم

مقدمه

فصل اول: صنعت فیلم سینمایی

فیلم سینمایی زمانه حاضر

شکل‌گیری فیلم داستانی

سلطه آمریکا بر صنعت فیلم سینمایی

رقبای جدید، راهبردهای جدید، هالیوود جدید

فصل دوم: از هنر هفتم تا عمل اجتماعی: تاریخ مطالعات سینمایی

رویکردهای زیباشناختی اولیه

رویکردهای رئالیستی

بازن

مؤلف و ژانر

نهادینه‌سازی مطالعات سینمایی

سینما: کنش اجتماعی

فصل سوم: زبان‌های فیلم

فرهنگ و زبان

سینما: کنش دلالت‌بخش

نظام‌های دلالت‌گر

خوانش فیلم

فصل چهارم: روایت فیلم

جهان‌شمولی داستان

کارکرد روایت

ساختارگرایی و روایت

رمزگان و قراردادها

ژانر