معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب پژوهشی است دربارۀ چامه‌های روز و شب (خورشید) که در شاهنامۀ استاد توس، فردوسی بزرگوار جاودانه شده‌اند و دستاورد کوششی است که نگارنده خواسته است با بررسی خود داستان‌ها دریابد که وابستگی آنها به رویدادهای سروده‌شده چگونه تواند بود؟ چه رازی در کار است که همۀ این 423 چامه آن‌چنان خوش‌آیند هر پارسی‌زبانی است؟

فردوسی در 423 چامه، خورشید را و به سخن دیگر روز و شب را بسانی فروزیده که برخی از آنها نمودی از چگونگی بازتاب سرگذشت‌ها بر او (ناشاد از شکست‌ها و شاد از پیروزی‌ها و بیزاری از مردم بد) است. چونی زندگی خود او یا فراگرد داستان‌ها و کارها نیز بی‌گمان در این بازتاب جای ویژه‌ای داشته‌اند. در همۀ چامه‌ها خورشید با نام‌های گوناگون بسانی پدیدار شده که یا همان کرۀ نورانی و گرمابخش زمین است یا جانداری مانند آدمی است که اندوهگین و شادمان می‌شود، ابزار جنگی به کار می‌برد تا بر تیرگی پیروز شود، گاهی شکست می‌‌خورد، از شب می‌گریزد یا از رویارویی پرهیز می‌کند و گاهی مهرورز می‌شود.

فردوسی همۀ این رویدادها را به زیبایی و سخنوری بی‌مانند خود نگارینه کرده است. چامه‌هایی که روزها و شب‌ها را فروزیده، خورشید یا به‌تنهایی یا با زاب‌ها یا ابزارهای رزمی پدیدار شده است. شب را نیز همین‌گونه سروده و گاهی هم ستیزه‌جویی و پیکار این دو نگارینه شده که آن هم به‌راستی بی‌مانند است.

در شاهنامه برای خورشید واژه‌های اندوهگین‌شدن، دریدن، تاج‌نمایی، نورپراکنی، زردشدن و پدیدارشدن؛ برای آفتاب واژه‌های برآمدن، دگرنمون شدن جهان؛ و برای روز دمیدن به کار رفته است. روشن است که همۀ این کارها وابستۀ خورشیدند. این گونه‌گونی کارهای خورشید تنها برای برگویی گفتگوهای فرمان‌دادن کسان داستان به یکدیگر بوده است. خورشیدی که  اندوهگین شده چادر شب را می‌درد، شش کار از هشت کارش پر از مهربانی و تابان کردن جهان است، آن هم در یک رویداد.

آنچه در این نوشتار آمده برداشت‌های پژوهشی نویسنده است دربارۀ خورشیدی که فردوسی آن را در شاهنامه، درخشان‌تر از خود آتشین‌گوی آسمان جاودانه کرده است و خواسته است یکی از هزاران پیرایۀ ارزشمندی که این گنجینۀ زبان پارسی برای همه دارد را با روش خود بیشتر بشناساند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

درآمد

1. خورشید در شاهنامه

2. گروه‌بندی چامه‌های روز و شب

3. پایۀ گروه‌بندی چامه‌ها

4. دو و چندپاره‌سرایی

5. واژه‌های ایرانی و انیرانی در چامه‌های شب و روز

6. شمار چامه‌های هر گروه در داستان‌ها

7. درخشان‌تر خورشید شاهنامه

پیوست 1: واژه‌ها

پیوست 2: شمارۀ چامه‌های هر گروه در شاهنامۀ چاپ مسکو