معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

گویش‌های بومی که سنت‌های صحیح و عرف و عادات معقول منطقه‌ای از طریق آن محفوظ می‌ماند، به طریق اولی باید حفظ و نگه‌داری شوند. حفظ گویش‌های بومی، صرف‌نظر از حفظ تنوع زبانی جامعه، اولا باعث تداوم آیین‌ها، سنت‌ها و رسوم معقول و صحیح بومی ـ منطقه‌ای خواهد شد و ثانیاً منبع عظیمی از واژگان، اصطلاحات، تعابیر و ضرب‌المثل‌ها و ... را که به طور بالقوه برای بقای زبان معیار ضروری است، حفظ خواهد کرد. طبعاً یکی از راه‌های ثبت گویش‌ها از نظر علمی، جمع‌آوری و تدوین واژگان آن است. در همین راستا در این کتاب نخستین واژه‌نامه به گویش لاهیجانی گردآوری شده است.

این کتاب پیش‌تر در سه جلد و از سوی دانشگاه توکیو در ژاپن منتشر شده است. اهمیت و ویژگی این واژه‌نامۀ گیلکی که آن را از سایر واژه‌نامه‌های گیلکی متمایز می‌کند، این است که برخلاف شیوۀ مرسوم ثبت واژه‌های گیلکی که همواره بر اساس واژه‌های متفاوت از فارسی استوار بوده و این خود زبان گیلکی را در موضع ضعف قرار می‌داد، در این کتاب فارغ از زبانی دیگر و تنها با استفاده از یک روش علمی، واژه‌های گیلکی ـ حتی اگر معادل فارسی‌شان ـ تشابه داشته باشد، گرد آمده است. به این اعتبار برای نخستین بار در یک واژه‌نامه با زبان گیلکی به مثابۀ یک زبان مستقل برخورد شده است. همان‌طور که یک زبان‌شناس در گردآوری واژه‌های فارسی، هرگز واژه‌هایی چون عمل، کلمه، خروج و .... را به بهانۀ اشتراک با زبان عربی از حوزۀ زبان فارسی بیرون نمی‌گذارد، نویسنده هم در این کتاب یعنی، یقین و نرمی را به دلیل اشتراک با زبان فارسی از حوزۀ زبان گیلکی خارج نکرده است.

در ابتدای کتاب بحثی با عنوان «گویش‌شناسی بر پایۀ نظریه‌های جدید» آورده شده که به بررسی گویش‌شناسی پرداخته شده است. پس از آن دربارۀ گونۀ گیلکی لاهیجان و گونه‌های زبانی رایج در استان گیلان و حدود پراکندگی آنها سخن گفته شده است. زبان گفتاری مردم لاهیجان، گیلکی «بیه‌پیش» است که با گیلکی رشت «بیه‌پس» از نظر آوایی، واژگانی و پاره‌ای ویژگی‌های دستوری تفاوت‌هایی دارد. گیلکی بیه‌پیش خود از گونه‌ای که در نواحی کوهستانی به آن سخن گفته می‌شود، یعنی گالشی متمایز است.

بخش بعدی نشانه‌های آوایی و در ادامه دستگاه آوایی است. بعد از آن فرهنگ واژگان به ترتیب حروف الفبا آورده شده است. فهرست مصادر به همراه صرف دو فعل امر (اول شخص مفرد) و گذشتۀ ساده (سوم شخص مفرد) بخش بعدی را به خود اختصاص داده است.

در بخش بعد هجده مورد از ویژگی‌های آوایی گیلکی لاهیجان در مقایسه با فارسی آورده شده است؛ از قبیل اینکه واکه‌ای میان دو همخوان غنه، مانند فارسی صورت غنه‌ای نیز دارد؛ همخوان پایانی در خوشه‌های همخوانی در جایگاه پایانی در این گونۀ زبانی مانند فارسی در بیشتر موارد حذف می‌شود و .... .

پایان‌بخش کتاب نیز ذکر برخی ویژگی‌های ساخت‌واژه‌ای گیلکی لاهیجان است؛ از قبیل اینکه اسم در این گونۀ زبانی فاقد حالت‌های صرفی است و برای حالت‌های فاعلی، مفعولی، اضافی، ندایی و .... نشانۀ ویژه‌ای ندارد؛ نشانۀ جمع در این گونۀ زبانی برای تمام اسم‌ها اعم از جاندار و بی‌جان که به همخوان یا نیم‌واکۀ /Y/ ختم شوند، /ON/ است.

فهرست مطالب کتاب:

توضیح ویراستار

اشاره

پیش‌گفتار چاپ دانشگاه توکیو

گویش‌شناسی بر پایۀ نظریه‌های جدید

گونۀ گیلکی لاهیجان و گونه‌های رایج در استان گیلان

نشانه‌های آوایی

دستگاه آوایی

فرهنگ واژگان

فهرست مصادر

پاره‌ای ویژگی‌های آوایی گیلکی لاهیجان در مقایسه فارسی

پاره‌ای ویژگی‌های ساخت‌واژه‌ای گیلکی لاهیجان