معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از جمله شارحان و به ویژه مروجان نامی مذهب و مسلک شیخ اکبر محیی‌الدین ابن عربی در هندوستان، شیخ محب‌الله الله‌آبادی است. نام کامل وی محب‌الله بن شیخ مبارز بن شیخ پیر، از اخلاف شیخ فریدالدین گنج‌شکر است که نسبت وی به خلیفه ثانی، عمر بن خطاب می‌رسد. تاریخ تولد او را دوم صفر ۹۹۵ قمری در قریه صدرپور از توابع خیرآباد از منضمات اَوَد (لکهنو فعلی) آورده‌اند. هرچند آغاز حیات وی معاصر با دوران جلال‌الدین محمد، اکبر پادشاه بزرگ گورکانی است، بخش عمدۀ زندگی وی مقارن با دوره جهانگیر و پس از وی شاه‌جهان بوده است. به ویژه توجه خاص داراشکوه به ایشان و مکاتبات وی با شیخ حائز اهمیت است. شیخ محب‌الله را عمدتا به لقب شیخ کبیر و شیخ عجم یاد کرده‌اند.

شیخ محب‌الله پس از ابوسعید گنگوهی (استادش) و جلال‌الدین تهانیسری از مشایخ طریقه صابریه سلسله چشتیه است. شیخ محب‌الله پس از دریافت خرقه از جانب شیخ ابوسعید گنگوهی، به موجب اجازت او به جانب صدرپور روانه گردید و نخستین اثر خود، ترجمة الکتاب را در آنجا تألیف کرد. پس از چندی به اشاره پیر خود جلای وطن کرد و قصد الله‌آباد نمود. پیش از ورود به الله‌آباد به زیارت برخی مقابر مشایخ عظام مبادرت نمود از جمله در رودولی به زیارت شیخ احمد عبدالحق رودولوی مشرف شد و در آنجا با شیخ عبدالرحمن چشتی، صاحب مرآة الاسرار، ملاقات نمود و چند روزی مهمان او بود .... پس از ورود به الله‌آباد در آنجا سکونت گزید و به امر تدریس و تربیت مریدان مشغول شد. به دلیل اقامت طولانی در این شهر که تا پایان عمر شیخ، نهم رجب ۱۰۵۷ قمری به درازا کشید، به الله‌آبادی مشهور گردید. مریدان و اخلاف و اولاد وی نیز در این شهر حل اقامت افکندند. خانقاه وی که عمدتا در هند از آن به دایره یاد می‌شود، در حال حاضر همچنان در محله بهادرگنج الله‌آباد پابرجاست و شاه سیف الله از اخلاف شیخ، که دهمین نسل وی محسوب می‌شود، به عنوان سجاده‌نشین در این مکان اقامت دارد. مزار شیخ در موضع دیگری به نام قریشی‌پور در محله کتب گنج می‌باشد.

رساله «التسویه» رساله کوچکی است که لب آرا و عقاید شیخ را در مسئله وحدت وجود باز می‌نمایاند. این رساله در زمان شیخ و پس از آن مورد انتقادات شدید قرار گرفت. نقل است که چون اورنگ‌زیب را بر مفاد آن مبنی بر ضد شریعت بودن رساله اطلاع دادند، در صدد احضار شیخ بر آمد و چون از مرگ وی آگاه شد، دو تن از مریدان و خلفای وی را طلبید تا مطالب رساله را توجیه کنند.

بر رساله تسویه از طرفی ردیه و از طرف دیگر شروح و تفاسیری نوشته شده است ... خود شیخ اولین فردی است که بر این رساله کوتاه ترجمه و شرحی نه چندان تفصیلی به زبان فارسی نگاشته، تا راهنمایی باشد مر کسانی را که در فهم عبارات عربی با مشکل مواجهند. شیخ در این اثر عمدتا بر اساس فصوص‌الحکم به تفسیر و توضیح عقاید خود پرداخته است. وی عینا همین عقاید را در مجموعه مکتوبات خود نیز خطاب به اشخاص مختلف تبیین و توجیه کرده است.

عمده مطالب موجود در این شرح را می‌توان در چند مقوله برشمرد: حقیقت یکتایی وجود و سریان آن در جمیع صور و اشیا، علم شهود و علم حصولی، اهتمام عرفا به شرع و عرف، نسبت واجب و ممکن با یکدیگر، خلق مدام، عینیت وجود واجب و ذات وی، نسبت روح محمدی و جبرئیل، تسویه مفید وجود و قابل وجود.

این رساله بر اساس چهار نسخه تصحیح شده است که نسخه اساس متعلق به دایره شیخ محب‌الله و سال ۱۱۶۷ است.

فهرست مطالب کتاب:

* مقدمه مصحح:

سلسله چشتیه در هند

شرح احوال شیخ محب‌الله الله‌آبادی

آثار شیخ محب‌الله الله‌آبادی

روش تصحیح متن

* وحدت وجود از دیدگاه شیخ محب‌الله الله‌آبادی بنا بر رساله التسویه:

حقیقت یکتایی وجود و سریان آن در جمیع صور و اشیا

علم شهودی و علم حصولی

اهتمام عرفا به شرع و عرف

نسبت واجب و ممکن با یکدیگر

خلق مدام

عینیت وجود واجب و ذات وی

نسبت روح محمدی و جبرئیل

تسویه مفید وجود و قابل وجود

تصویر نسخه‌ها

* متن کتاب التسویه