معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب مجموعه‌ای از بایدها و نبایدهای اخلاقی و آداب زندگی یک فرد مسلمان است؛ مجموعه‌ای که آدمی را به سوی روز داوری سوق می‌دهد و یادآور می‌شود که زندگی، آن جهانی است و باید برای دیدار با خداوند آماده شد.

ایران سرزمینی است که در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود، فرهیختگان و مشاهیر بسیاری را در دامن پرورانده است. بزرگ‌مردانی و زنانی که نام بیشتر آنان را نیمۀ دوم قرن چهارم تا اوایل قرن پنجم هجری که روزگاری نزدیک به صدوپنجاه سال است در خود جای داده است. محمد غزالی یکی از همین شخصیت‌های برجستۀ عصر سلجوقی و مردان برخاسته از توس است. حجت‌الاسلام امام زین‌الدین ابوحامد محمد بن محمد بن محمد غزالی توسی در سال 450 قمری ـ اواخر غهد طغرل سلجوقی ـ در خانواده‌ای از مردم تابران توس زاده شد و بعدها در پیوند به زادگاهش ـ توس ـ به توسی و از آنجا که بزرگ‌ترین فقیه شافعی قرن پنجم هجری و حیات‌بخش این مذهب بود، به فقیه شافعی شناخته شد.

روزگار غزالی دارای چند ویژگی مهم بود؛ نخست کثرت عالمان و دانشمندان و وفور تألیف و تصنیف کتاب، به ویژه کتاب‌های مذهبی و معارف اسلامی مانند فقه و کلام و حدیث. دوم رواج بحث و جدل بین پیروان و مدافعان فرقه‌های مذهبی و سوم مرسوم شدن تبلیغات مذهبی و محادلات فرقه‌ای و غلبه و شدت یافتن احساسات دینی در مظاهر زندگی مردم و تیزترشدن شعله آن توسط عالمان دین.

غزالی یکی از دانشمندان پرکار روزگارش بود و تألیفات بسیاری به فارسی و عربی از خود بر جای گذاشت. از این‌رو عالمان اسلام او را سیدالمصنفین لقب داده‌اند. تعداد تألیفات او را هفتاد، دویست و گاهی چهارصد کتاب نوشته‌اند. البته هیچ یک تألیفات او به تفصیل احیاء علوم الدین و کیمیای سعادت او نیست و بسیاری از آنها رساله یا مقاله‌ای کوچک است. یکی از این آثار کتاب «أربعین الحقایق» است.

اربعین در لغت به معنای چهل و صورت مخفف آن به زان عامیانه «چل» است. در مجموعۀ آثار غزالی متونی شبیه به این کتاب وجود دارد. کتاب‌هایی با تقسیم‌بندی‌های چهارگانه که هر یک ده زیرمجموعه دارد و بهترین و کامل‌ترین نمونۀ آن احیاء علوم الدین به عربی و کیمیای سعادت به فارسی است. این کتاب کتابی است در چهار اصل که هر اصل دربردارندۀ ده فصل است.

اصل اول در عبادت: فصل اول در علم، فصل دوم در اعتقاد، فصل سوم در طهارت، فصل چهارم در نماز، فصل پنجم در زکات، فصل ششم در روزه، فصل هفتم در حج، فصل هشتم در خواندن قرآن، فصل نهم در ذکر و دعا و فصل دهم در بیان اوراد و اوقاف.

اصل دوم در عادات در ده فصل به این ترتیب: آداب طعام و شراب، در کسب، در بیان حلال و حرام، در آداب نکاح، در آداب صحبت، در عزلت، در شرایط سفر کردن، در بیان سماع و وجد، در امر به معروف و نهی از منکر و در اخلاق نبوت.

اصل سوم در مهلکات در ده فصل بدین قرار: در عجایب دل، در بیان ریاضت، در آفت شهوت بطن و فرج، در آفت زبان، در آفت غضب و حقد و حسد، در ذم دنیا و حب او، در ذم مال و جاه، در ذم بخل و ریا، در ذم کبر و عُجب و در غرور.

اصل چهارم در منجیات که این اصل نیز در ده فصل به این ترتیب آورده شده است: توبه، صبر و شکر، خوف و رجا، فقر و زهد، توحید و توکل، محبت و رضا، نیت و اخلاص، محاسبت و مراقبت، ذکر تفکر و ذکر مرگ.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه مصحح

أربعین الحقایق

مقدمۀ مؤلف

اصل اول در عبادات

اصل دوم در عادات

اصل سوم در مهلکات

اصل چهارم در منجیات

تعلیقات