معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

متن پهلوی مادیان هزاردادستان شامل دو بخش جداگانه بوده است. بخش نخست آن مربوط به کتابخانۀ هاتاریا (بخش بزرگ) به صورت دست‌خط در بمبئی به سال 1912 منتشر شد و بخش دوم آن را ت.د. انکلساریا پیش از بخش نخست در 1901 به صورت نسخه فراهم آورده بود. دکتر جوانجی جمشید جی مُدی از موبدان دانشمند پارسی هند، بخش نخست متن را به همراه بخش دوم با مقدمۀ انگلیسی منتشر کرد.

مادیان هزاردادستان یا به تعبیر دیگر «ماده‌های هزارگانۀ حقوقی» کهن‌ترین نوشتۀ حقوقی است که از روزگاران ساسانیان بازمانده است. متن آن بسیار پیچیده و دشوار است. چنان‌که از جستارهای آن برمی‌آید موضوع آن حقوق خانوادگی و اجتماعی مانند حقوق زنان و کودکان و مردان، ارثیه و قوانین پیوند زناشویی یا ازدواج و طلاق و دیگر مسائل حقوقی مربوط به جامعۀ ایرانی دورۀ ساسانی بر پایۀ دین زردشتی است. دست‌نویس این متن بر خلاف بیشتر متون پهلوی که در دورۀ آغازین اسلامی نوشته شده‌اند، در دورۀ ساسانی نگاشته شده است که متأسفانه همۀ این نوشته به دست ما نرسیده است. بخش نخست آن از دَرِ (= فصل) شانزدهم آغاز می‌شود و به دَرِ پنجاه و چهارم پایان می‌یابد. این نمایانگر آن است که اول و آخر این کهنه کتاب افتاده است. در میان این دست‌نویس افتادگی‌ها و ناخوانی‌ها و پراکندگی‌ها دیده می‌شود. با وجود این بخش بزرگ آن (نسخه هاتاریا) 110 صفحه بزرگ در هر صفحه 17 سطر متن پهلوی است. بخش کوچک آن (نسخه انکلساریا) 40 صفحه و در هر صفحه هفده سطر متن پهلوی به نگارش درآمده است. این کتاب گویا در زمان ساسانیان به اندازۀ یک دانشنامه حقوقی بوده است؛ اما از این دانشنامه، تنها این دو بخش باقی مانده است.

واژه‌های تخصصی و حقوقی این متن، یک به یک بر پایۀ متن، گزینش شده و با کارهای انجام‌شدۀ پریخانیان و ماتسوخ سنجیده و به صورت فرهنگ سه‌زبانه پهلوی ـ انگلیسی ـ فارسی تنظیم شده است. سرواژۀ (= مداخل) آن با بازگشت به متن، آوانویسی، حرف‌نویسی، تعیین مقولۀ دستوری، معنی به انگلیسی و معنی و برابرنهاد آن به فارسی گردآوری شده است. هر سرواژه دست‌کم به همراه یک یا چند نمونه و شاهدمثال پهلوی به صورت آوانویسی و ترجمه به فارسی آمده است.

افزون بر این واژه‌های حقوقی دیگر متون پهلوی که کمابیش جستارها و فرازهای حقوقی ـ فقهی دارند در این فرهنگ گردآوری شده‌‌اند؛ چون پیمان کدخدایی (قبالۀ ازدواج)، دادستان دینی، دینکرد (کتاب پنجم، ششم، هفتم و هشتم)، روایت آذرفرنبغ فرخزادان، روایت امید اشوهیشتان و ... نیز به همان شیوه گردآوری شده‌اند.

در بخش دیگر این سرواژه‌ها شرح و گزارش ساخت‌واژه و گزارش ریشه‌شناختی به صورت کوتاه (در حد نیاز) نگاشته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

پیشینۀ پژوهشی

نیاز و ارزش کار

روش کار

نشانه‌ها

کوته‌نوشت‌ها (دستوری و جز آن)

فرهنگ حقوقی

کتابنامه

نمایۀ واژگان

پیش‌گفتار (انگلیسی)