معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کتاب مردم‌شناسی ساوه و زرندیه دربردارندۀ مقدمه، موقعیت طبیعی و تاریخی و اوضاع جغرافیایی، ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی و بحران‌های طبیعی، ناهنجاری‌ها و آسیب‌های اجتماعی، فعالیت‌های اقتصادی و تولیدی، محصولات عمده، آداب و سنن، ادبیات شفاهی و اعتقادات و باورها است.

سرزمین پهناور شهرستان‌های ساوه و زرندیه با وسعتی بالغ بر 312000 کیلومتر مربع و با جمعیتی بیش از 235000 نفر از فرمانداری‌های قدیم و ریشه‌دار استان مرکزی هستند که حدود 18% جمعیت این استان را تشکیل می‌دهند. فرمانداری‌های ساوه و زرندیه به دلیل هویت فرهنگی بسیار حائز اهمیت هستند و از لحاظ موقعیت جغرافیایی حدود مرکز ایران واقع شده‌اند که چند قرن تاریخ و سابقه پشت سر خود دارند. این شهرستان‌ها در گذشته‌های دور به صورت کاروانسرایی بودند که کاروانیان در آنها بار انداخته و بعد از استراحت راه خود را ادامه می‌دادند. اما بر اساس اسطوره‌های ملی ایران شهر ساوه از بناهای زمان کیخسرو بوده است.

مورخین و جغرافی‌دانان برای ساوه معانی لغوی چندی نوشته‌اند و آن را ساوه به معنی ریزه طلا نام نهاده‌اند و در وجه تسمیه آن ساوج، ساوی، سه آوه، سوه، سوابینه، تسوهی، سو، سواخینه، سه آبه و ... ذکر کرده‌اند. ساوه در زبان اوستایی sava به معنی سود که در زبان پهلوی sav به معنی باج و خراج و در زبان پارتی مأنوس، ساگ sag یعنی بخشش به کار رفته است.

در حوزۀ فرهنگی ساوه و زرندیه، زبان فارسی بی‌شک تنها زبان عمومی و رابط میان سایر زبان‌های مردم این نواحی است. اما با این حال می‌توان گفت امروزه دوسوم مردم این شهرستان‌ها به ویژه مناطق روستایی به زبان ترکی تسلط دارند و اغلب بین خودشان به همین گویش سخن می‌گویند. غیر از زبان فارسی و ترکی، انواع زبان و گویش محلی چون عربی، خلجی، ارمنی، کردی، الویری، ویدری، زرندی به خصوص لهجه اصیل ساوه‌ای وجود دارد که در محدود همان محل استفاده می‌شود. حتی گونه‌هایی از زبان ساختگی که احتمالاً از پیوند زبان‌های مختلف قومی به وجود آمده باشند، هنوز در این سرزمین متداول است. برای مثال نوعی زبان زرگری، مرغی یا کولی وجود دارد که تنها برای عده‌ای قابل فهم است و قادرند با آن تکلم نمایند.

«مردم ترک‌زبان این نواحی مه می‌توان گفت نوددرصد جمعیت این شهرستان‌ها را شکل می‌دهند، ترانه‌های محلی خود را «تیرینگه» یا «ییر» می‌نامند. این ترانه‌های محلی در سراسر شهرها و روستاهای زرندیه و ساوه شنیده می‌شود و از شور و حال خاصی برخوردار است». (ص 531)

«قصه‌ها و داستان‌های مردم این شهرستان‌ها از دو قسمت کوتاه و طولانی شکل یافته که قصه‌های کوتاه را به گویش عامیانه سورچک و داستان‌های طولانی را به لهجه محلی نقیل می‌گویند. قصه‌های کوتاه فقط برای سرگرمی اشخاص عوام به کار می‌رود. ولی حکایات و داستان‌های طولانی از شرح حال حاکمان، سلاطین و درباریان گذشته تاریخی خصوصاً از سرگذشت افراد عاشق‌پیشه‌ای چون ورقه، تیلیم‌خان و ... حکایت دارد». (ص 533)

از ویژگی‌های این کتاب این است که مطالب آن تا حدودی از کلیه شئونات زندگی مردم این سرزمین زرخیز تشکیل یافته که اوضاع و احوال زمان گذشته نسبتاً دور و حال حاضر منطقه مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته و فن‌آوری‌های لازم در آن ارائه شده است.

این پژوهش که مطالب آن کلیه مناطق شهری و روستایی ساوه و زرندیه را دربر می‌گیرد، به جهت ریشه‌یابی موضوع، گاهی نیز از زمان بسیار دور سرچشمه گرفته و از چهار بخش، دوازده دهستان ساوه و زرندیه هفتاد و هشت شهر و روستا به عنوان نمونه برای مطالعه و بررسی انتخاب شده است. در این انتخاب بسیاری از شرایط و عوامل مؤثر از قبیل شرایط اقلیمی، ترکیب جمعیت، ویژگی‌های قومی و فرهنگی، نوع معیشت، نوع کشت، پراکندگی روستاها، فاصله تا مرکز، فعالیت‌های تولیدی، امکانات خدماتی، فعالیت‌های جنبی و سایر اولویت‌ها در نظر گرفته شده است. همچنین در این انتخاب و طبقه‌بندی تعدادی از روستاها و مزارع و مکان‌ها به صورت غیرمستقیم و گذرا مورد بررسی قرار گرفته است.