معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب دربرگیرندۀ شرح رباعیات مولانا جلال‌الدین محمد بلخی است.

مولانا می‌فرماید:

کار عشق نه ترانه گفتن باشد                                    ذکر بت بی‌نشانه گفتن باشد

یا قصۀ دام و دانه گفتن باشد                                    یا ترک دکّان و خانه گفتن باشد

هم می‌فرماید: شرف هر عاشقی، به قدر معشوق اوست. معشوق هر که لطیف‌تر و ظریف‌تر و شریف‌تر، عاشق او عزیزتر.

معشوق حقیقی و علی الاطلاق عالم، احدیت است سبحانه تعالی؛ اما همچنان‌که عاشقان را مراتب است، معشوقان را نیز مراتبی است. مولانا جلال‌الدین محمد مولوی هم یکی از عاشق‌ترین بندگان خدای و معشوق اوست. شمس‌الدین تبریزی او را از مقام عاشقی به مقام رفیع معشوقی کشاند. برای همین مولانا می‌فرماید:

اگر کلمات ما فهم نشود، تمام ترجمانش عشق است

و اگر ضمیر ما معلوم نشود، غمّازش چهرۀ زرد و اشکی‌است

ولیکن آن اشک را از رشک به هر دیده ننمایند

و آن شراب را به هر کُله نپیمایند! (مکتوبات/ 224)

مولانا بیشتر با مثنوی و غزلیات شمس شناخته شده است، حال آنکه او را بیش از دو هزار رباعی ناب است که کیمیا و ثروتی عظیم برای ادبیات فارسی است. در این کتاب این رباعیات (1044 رباعی) بر مبنای مانیفست انبیا و اولیا که عشق به خداست و بر مبنای فهم یحبهم و یحبونه که در قرآن مجید آمده است، شرح شده است. بر مبنای اینکه هیچ چیزی در این عالم شریف‌تر و عزیزتر و گرانبهاتر از عشق نیست.

شارح نام این کتاب را که شرح رباعیات حضرت مولاناست، از غزلی گرفته که مولانا با حضرت مولا (ع) گفتگو می‌کند و حضرت مولا (ع) لقب «باغ اسرار خدا» را به او عطا می‌فرماید.

اولین رباعی که در این کتاب آمده، این رباعی است:

یک چشم من از روز جدایی بگریست                         چشم دگرم گفت: چرا؟ گریه ز چیست؟

چون روز وصال شد، فرازش کردم                             گفتم: نگریستی، نباید نگــــــریست

در شرح این رباعی آمده است: فرازکردن به معنی بستن است:

حضور مجلس انس است و دوستان جمعند                              و اِن یکاد بخوانید و در فراز کنید (حافظ)

مولانا می‌فرماید: یک چشم من از روز جدایی معشوقم گریه کرد. چشم دیگرم گفت: برای چه گریه می‌کنی؟ گریه برای چیست؟ چون روز دیدار و وصال معشوقم رسید، آن چشم ناگرینده را بستم و گفتم: تو گریه نکردی، نباید معشوق را بنگری!

ای عزیز، وقتی مولانا از معشوق حقیقی عالم می‌پرسد که خانۀ تو کجاست، او می‌فرماید: همراه آتش دلم، پهلوی دیدۀ ترم، پس مولانا حق دارد که چشم ناگریندۀ خود را از دیدار معشوق منع فرماید!:

گفتمش ای برون ز جا، خانۀ تو کجاست، گفت                         همره آتش دلم، پهلوی دیدۀ ترم (مولانا)

این کتاب پس از بیان مقدمه‌ای در بیان عاشق و معشوق حقیقی و ارتباط مولانا با عشق، در ادامه به شرح 1044 رباعی مولانا پرداخته است. پس از آن فهرست آیات، احادیث و رباعیات آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

شرح رباعیات

فهرست آیات

فهرست احادیث

فهرست رباعیات

فهرست منابع