معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب متن انتقادی دست‌نویس پهلوی نامه‌های منوچهر، موبد بزرگ پارس و کرمان از سدۀ نهم میلادی است.

منوچهر فرزند گُشن جم رَد (رهبر معنوی) و فرماندار موبدان (موبدان موبد) و پیشوای سرزمین پارس و کرمان در سدۀ نهم میلادی برابر با 250 یزدگردی بود. پدر او گشن جم فرزند شاپور پیشوای بهدینان بود که پس از مرگش منوچهر جانشین وی شد؛ همچنین نیاکان وی تا ده نسل که به آذرباد مارسپندان، موبدان موبد زمان شاپور دوم ساسانی (309ـ 379) می‌رسد، پشت اندر پشت همه موبد و دین‌مرد بودند. متن نام‌آشنای پهلوی به نام دادستان دینی که در 92 پرسش گردآوری شده، نوشتۀ دیگری از خود منوچهر است. چنان‌چه از درون‌مایۀ آثار منوچهر برمی‌آید، او مردی سخت دانا و فاضل در امور دینی و بسیار متعصب و جزم‌اندیش در آن به شمار می‌آمده است. او پیشۀ موبدی را بر دیگر پیشه‌ها به ویژه دبیری و نویسندگی برتری می‌داده است و به زبان قلم آورده است که در پیشۀ دبیری چندان توانا و چیره‌دست نیست و ادعایی هم در آن ندارد. سبک و سیاق نامه‌ها گویای درستی سخنان اوست.

منوچهر سه نامه دربارۀ آیین برشنوم از خود بر جای گذاشته است. نخستین نامۀ او خطاب به مردم سیرکان (سیرجان) است. دومین نامۀ او به برادر خود زادسپرم هیربد سیرکان (سیرجان) است و سومین نامه‌اش که یک نامۀ سرگشاده به شمار می‌آید، خطاب به همۀ بهدینان پارس و کرمان و ایران‌زمین است. از این نامه‌ها برمی‌آید که زادسپرم، هیربد سیرجان در برگزاری آیین برشنوم که بسیار دشوار و مفصل بوده و شرح آن در وندیداد نهم اوستا آمده است، به پیروانش دستور داده به جای آن از آیین برشنومی استفاده می‌کنند که بسیار کوتاه و ساده‌تر از آن است و شرح آن در وندیداد هشتم اوستا در بندهای 99 تا 103 آمده است. دین‌داران بسیار متعصب سیرجان از این فتوای او سخت برآشوفتند و چنان پنداشتند که او نوآوری کرده و بدعت در دین آورده است و از کار او به برادر بزرگ‌تر وی، منوچهر موبد بزرگ پارس و کرمان شکوه کردند و برداشت نظر او را در این مورد جویا شدند و از وی خواستار رسیدگی به این مسئله شدند. منوچهر نیز همچون دین‌داران سختگیر برآشوفت و آزرده‌خاطر شد به شیراز رفت با زردشتیان انجمن فراگیر تشکیل داد و از آن شهر نخستین نامه درباره نظرات و استدلالات خود و انجمن را آنچه دربارۀ برگزاری آیین برشنوم ضروری بود به مردم سیرجان نوشت. منوچهر در استدلالات خود از گزارشگران و مفسران پهلوی دربارۀ برشنوم که در وندیداد آمده به خوبی بهره می‌برد و فتوای برادرش زادسپرم را رد کرده و سخت بدان می‌تازد و آن را مغایر با شرع و قانون زردشتی می‌داند و او را یک بدعت‌گزار دینی اعلام می‌کند. دومین نامه را به خود زادسپرم می‌نویسد و گویا آن را پیکی به نام یزدان‌پناه به سوی زادسپرم گسیل می‌دارد. در این نامه نیز همان مسائل را دوباره مطرح می‌کند. نامۀ سوم را در قالب یک نامل سرگشاده خطاب به همۀ بهدینان پارس و کرمان و ایران‌زمین می‌نویسد و از آنان می‌‌خواهد از برگزاری برشنوم با فتوای زادسپرم سخت بپرهیزند و به برشنوم پیشین و اصلی بازگردند.

نامۀ نخست دارای 11 فصل یا بخش است. پیش از آغاز فصل‌ها خواننده با یک پیش‌درآمد یا مقدمۀ کوتاه روبرو می‌شود. فصل نخست دارای 5 بند، دوم 14 بند، سوم 17 بند، چهارم 18 بند، پنجم 8 بند، ششم 11 بند، هفتم 18 بند، هشتم 7 بند، نهم 15 بند، دهم 13 بند و یازدهم 13 بند است که طولانی‌ترین نامۀ منوچهر این نامه است.

نامۀ دوم نه فصل یا بخش دارد. پیش از فصل‌ها دارای یک سرآغاز یا پیش‌درآمد کوتاه است. فصل نخست آن دارای 17 بند، دوم 13 بند، سوم 16 بند، چهارم 6 بند، پنجم 19 بند، ششم 8 بند، هفتم 6 بند، هشتم 5 بند و نهم 15 بند است. از این‌رو از نظر حجم پس از نامۀ نخست قرار دارد. نامۀ سوم یک فصل یا بخش دارد و آن همراه با یک سرآغاز کوتاه و دارای 23 بند است.

شیوۀ نگارش این نامه‌ها پر از الفاظ و تعقید دست‌وپاگیر به همراه عبارات سنگین و بلند و حاوی جمله‌های مرکب و معترضه و متنوع است. دوم آنکه عبارات فقهی و اصطلاحات دینی کهن و ناشناخته در جای‌جای متن جاخوش کرده‌اند که دریافت متن را دوچندان دشوار و پرابهام می‌سازد. سوم آنکه خواننده به جای یک متن ادبی و معیار فقهی یا تاریخی با نامه‌نگاری روبرو است که نویسنده می‌کوشد دیدگاه خود را به زبانی بیان نماید که پایۀ آن صورت گفتاری و بی‌قاعدگی زبان روزمره است. به سخن دیگر این نامه‌نگاری هنگامی نوشته شده که زبان پهلوی یک زبان مرده به شمار می‌آمد و نویسنده آهنگ آن دارد زبان گفتگو و مباحثه روز را با آن زبان خاموش به مخاطب یا مخاطبان خود تفهیم کند. این سبک نگارش این متن است که نامه‌های منوچهر را از دیگر متون هم‌زمان پهلوی برجسته و مجزا می‌کند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

نشانه‌ها و کوته‌نوشت‌ها

آوانویسی متن

برگردان نامۀ سوم

واژه‌نامۀ پهلوی

کتاب‌نامه

نمایۀ پهلوی

نمایۀ اعداد

نمایۀ اوستایی

متن پهلوی