معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

عرفان ـ در ساده‌ترین تعبیر و تعریفش ـ «چیزی نیست مگر نگاهی هنری و جمال‌شناسانه نسبت به الاهیات و دین» که این تعریف، صورتِ نگارینِ عرفان را می‌نمایاند نه اصل و اصولِ ذاتی عرفان را. سخن‌گفتن از عرفان، عارفانی را باید که: «نه مرد روزگار خود، و نه مرد روزگار ما، بلکه مردِ زمان و عصری هستند که ممکن است تکامل بشر و عُلوّ انسانیت ازین پس آن را به وجود آورد». این کسان وجودشان را که مملو از عرفان است، از هرچه جز عشق، ـ که موتورِ محرک عرفان است ـ تهی ساخته، توان سخن‌گفتن در باب عرفان را دارند، که هرچه غیر ازین، تحقیقِ سست و ساده و به دور از لطافتِ ذاتی عرفان در قالب عرفانِ نظری است. سخنِ عاشقانه گفتن با سخن از عشق گفتن، فاصله‌ای به درازنای دیدن و شنیدن دارد.

یک اثر عارفانه باوجود پیچیدگی و رازآلود بودن، ساده و دل‌فریب و جان‌پذیر است و جز الفِ قامت دوست، حرفی برای گفتن ندارد. که هر چه جز این باشد، بی‌راهی و بیگانگی است و هر که به شمائلِ عارف، تو را به جز این بخواند، راهزن است و او تورا به خود می‌خواند. عارف آن است که تورا از تو وارهاند و حجاب «خودی» از تو برگیرد و از خودِخود هیچ با تو نگوید، جز آن خودی که آئینه‌ای گشته و جز او را نمی‌نمایاند.

این کتاب سعی دارد و به این کوشش به راه آمده که عرفان را به عرفان و عارف را به عارف بنمایاند. این اثر در پی مخاطب نیست که در پی سالک است. رونده می‌طلبد نه خواننده! و اگر مخاطبِ عام هم به هر دلیلی دست به سوی آن داشت و بر آن نظر کرد، چون از پسِ خوانشِ آن بر آمد بدون شک نباید آنی باشد که زمانِ آغازِ خوانش این اثر بوده. باید که همراه سیر و گذر از وادی‌های هفت‌گانه و آنچه به حسب نیاز و روشنگری حال در دل آن وادی‌ها طرح شده، خود نیز از خود گذشته باشد و یا در مقام کمترین، به نگاهی دیگر بر خود و هستی رسیده باشد. و طرح و رسم تازه و نوی از زندگی و حیات در انداخته و تفکری بدیع نسبت به آنچه پیش ازین درذهن و نظر داشته، برسد.

در شرح کار مؤلف آمده است: «حین مطالعۀ منظومۀ زیبا و شگفتِ «منطق الطیر» - که یکی و شاید برترین منظومۀ مثنوی عارفانه است و برترین اثر پیر و مرشد و مرادِ نیشابوری ـ شیخ فریدالدّین عطّار ـ طرحی به ذهنم خطور کرد که، «هفت وادی» که در منطق الطیر طرح و پیگیری شده و به حق هم حق مطلب توسط ذهنِ فعال و بدیع‌ساز و روحِ واصل عطار ادا شده، از منظرِ نظر دیگر عارفان، خصوصاً خداوندگاران: حکیم مجدود بن آدم سنایی و مولانا جلال‌الدین محمّد مولوی نیز مورد برسی قرار گیرد. سالی بیش با این فکر زندگی کردم تا به بهترین طرحِ ممکن دست یابم. طرح اینگونه آمادۀ پیگیری شد که نگاه و نظرِ این سه بزرگوار بدون هیچ شرحی در ذیلِ هر وادی، گزینش و نگارش شود. دیدن و خواندن نظراتِ این سه قلۀ عرفان که بعد از آنها و خصوصاً مولانای دست‌نایافتنی هرچه گفته شده تکرار و یا شرحی بر آن موضوعات بوده، می‌تواند مفید باشد. با این دید و این طرح به سراغِ هفت وادی رفتم».

«به هر روی، کار گزینش از روی آثار این سه بزرگوار آغاز گردید؛ در مورد عطار همۀ آثارش مدنظر قرار گرفت و سنایی، دیوان غزلیات و حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه و در مورد مولانا پایۀ کار مثنوی شد و در صورت لزوم دیوان غزلیات و فیه ما فیه و نیز مقالات شمس».

«نظرات به سنایی و عطار و مولوی ختم نشد، ناگاه دیدم، حافظ، سعدی، خیّام، عین القضات، ابوحامد و احمد غزالی، شمس تبریزی، شیخ محمود شبستری، حلّاج، ابن عربی، ابن سینا، بایزید بسطامی، ابوالحسن خرقانی، خواجه عبدالله انصاری، روزبهان بقلی و .... خودنمایی کردند و حکایت حکایت دیگری شد و موضوع موضوع دیگری».

به عبارتی این اثر تنها شرح منطق الطیر نیست، بلکه این شرح با بهره‌وری از نظرات این بزرگان در کنار نظرات شیخ عطار به پیش می‌رود و خواننده را با نظرات همۀ این عارفان بی‌نظیر و یکتا آشنا کرده و عرفان را چنان که آنان زندگی کرده‌اند و تا حد امکان به زبان آورده‌اند، عرضه می‌دارد.

فهرست مطالب کتاب:

شرح کار

سپاس‌گزاری

وادی اول: طلب

وادی دوم: عشق

وادی سوم: معرفت

وادی چهارم: استغنا

وادی پنجم: توحید

وادی ششم: حیرت

وادی هفتم: فقر و فنا