معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دیوید لینچ فیلم‌سازی را در آکادمی هنرهای زیبای پنسیلوانیا در فیلادلفیا آغاز کرد، هرچند ابتدا به دنبال حرفۀ نقاشی به آنجا رفته بود. اولین فیلمی که او در آنجا ساخت، «شش مرد بیمار می‌شوند» (1967) یک دقیقه است و با چرخۀ مداومی تکرار می‌شود. او پس از کارگردانی فیلم چهار دقیقه‌ای «الفبا» (1968) به لس‌آنجلس عزیمت و در مؤسسه فیلم آمریکا ثبت‌نام کرد و فیلم 34 دقیقه‌ای «مادربزرگ» (1970) را ساخت. هر یک از این فیلم‌های کوتاه اولیه نشان‌دهندۀ علاقۀ لینچ به استفاده از فیلم به منزلۀ رسانه‌ای خیالی است، اما فیلم مادربزرگ به‌راستی نقطۀ آغاز ساختار بنیادی زیباشناسانه‌ای بود که بر فیلم‌های لینچ غالب شد.

این کتاب به نقد و بررسی فیلم‌های بلند دیوید لینچ از منظر روانکاوی لاکانی می‌پردازد و به همة فیلم‌های لینچ پرداخته است که به گونه‌ای جامع و با رویکردی منسجم سینمای لینچ را به روانکاوی و فلسفه پیوند داده است.

فیلم‌های دیوید لینچ از نخستین فیلم بلند او «کله پاک‌کن» تا فیلم‌های دیگرش موقعیت تماشاگری را به پرسش می‌گیرد. دستاورد بزرگ فیلم‌های او حذف فاصلۀ تماشاگر با پرده است. فیلم‌های لینچ به جای مجاز دانستن همجواری خیالی حاکم بر جریان اصلی سینما، تماشاگر را با ساختار فیلم درگیر می‌کند. ساختار فیلم لینچ موقعیت تماشاگری در سینما را دگرگون و تماشاگر را از نیل به هدف مخفی حفظ فاصلۀ امن از اتفاقات پرده محروم می‌کند. لینچ لحظاتی سینمایی خلق می‌کند که تماشاگر را وامی‌دارند که بفهمد فیلم چگونه میل او را به حساب آورده است. تماشاگر در فیلم‌های او با سکانس‌هایی مواجه می‌شود که درونیات خود او را آشکار می‌کند.

لینچ به این لحاظ «اسرارآمیز» است: فیلم‌های او را نمی‌توان به شیوۀ مشابه فیلم‌های رایج هالیوود یا بسیاری از فیلم‌های رادیکال دیگر تماشا کرد. ساختار فیلم او تجربۀ سنتی تماشاگر از سینما را به همراه تاریخ نظریۀ فیلم به چالش می‌کشد. هدف این کتاب بحث دربارۀ این چالش و کاوش در امکانات نظری فیلم‌های لینچ است.

چالش لینچ نزد تماشاگران اساساً با نگرش حاکم بر سینمای رادیکال که بر تقویت حس فاصلۀ تماشاگر از اتفاقات پرده و نه حذف آن استوار است تفاوت دارد. این نگرش نه‌تنها نحوۀ کار فیلم‌سازان مستقل، بلکه نحوۀ تفکر نظریه‌پردازان دربارۀ امکان سینمای رادیکال را تحت تأثیر قرار داده است.

از آنجا که فیلم‌های لینچ عرصه میل را از فانتزی جدا می‌کنند، این قابلیت را دارند که تماشاگران را به‌کلی در دنیای فانتزی فروببرند. فیلم‌هایی که میل و فانتزی را در هم می‌آمیزند، می‌گذارند که تماشاگران از فانتزی دور بمانند. آنها حتی هنگام نمایش راه‌حل خیالی، میزانی از میل را حفظ می‌کنند و تماشاگر به این وسیله می‌تواند از رویارویی کامل با فانتزی اجتناب کند. به عبارت دیگر، این نوع فیلم ـ فیلم رایج هالیوود ـ تماشاگر را چندان مجذوب خود نمی‌کند و در جلب توجه تماشاگر به اندازه کافی موفق نیست؛ این فیلم تنها مزه راه‌حل خیالی را به تماشاگر می‌چشاند و وعده ضمنی لذت مدام و جاودانه را می‌دهد. اما به این وعده هرگز وفا نمی‌شود ـ و چنین چیزی شدنی نیست. ما هرگز عواقب فانتزی ـ هزینه‌ها، پاداش‌ها و آثارش ـ را نمی‌بینیم. عواقب همواره در افق دید به انتظار کشف باقی می‌مانند و از این‌رو تماشاگر می‌تواند مقداری از میل را حفظ و از رویارویی کامل با فانتزی اجتناب کند. فیلم‌های لینچ با عرضه تجربه کامل فانتزی به ما، این فقدان در فیلم‌های دیگر را جبران می‌کنند. تماشاگر در فیلم نمونه‌وار لینچ منطق فانتزی را تا فرجام آن تعقیب و به این وسیله هم لذت فانتزی و هم هزینه‌های روانی ـ و اغلب مادی ـ آن را تجربه می‌کند.

این کتاب در جهان انگلیسی‌زبان نیز مورد استقبال قرار گرفته و نقدهای مثبتی بر آن شده است. تاد مک‌گوان دست به اکتشافی برانگیزاننده از غرابت و فانتزی در آثار پیشگامانة دیوید لینچ می‌زند. او به مطالعة مهارت لینچ در تلفیق امر عجیب با امر عادی می‌پردازد تا بر ماهیت شگفت بهنجاری تأکید کند. از هالیوود غالباً به دلیل تحریف واقعیت و ارائة فانتزی‌های واقع‌گریز انتقاد می‌شود، اما در فیلم‌های لینچ فانتزی به ابزاری بدل می‌شود که تماشاگر آن را به ایجاد رابطه‌ای انقلابی با دنیا ترغیب می‌کند. سینمای دیوید لینچ تلاشی برای کنار آمدن با عدم تناسب موقعیت دیوید لینچ در سینمای معاصر و پیوند دادن این عدم تناسب با وجه زیباشناختی فیلم‌هایش است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه: ماهیت شگفت بهنجاری

1. فدا کردن سر برای پاک‌کن

2. یکپارچگی ابژۀ محال در «مرد فیل‌نما»

3. «تلماسه» و راه رستگاری

4. خیال‌پردازی دربارۀ پدر در «مخمل آبی»

5. غیاب میل در «وحشی بالفطره»

6. «تویین پیکس: با من در آتش رو» هم‌ذات‌انگاری با ابژه

7. خود را در «بزرگراه گمشده» بیابیم

8. اخلاق خیال‌پردازی در «داستان استریت»

9. جهت‌یابی در جادۀ مالهالند، ستایش دیوید لینچ از هالیوود

10. مادیت فانتزی: مواجهه با چیزی در «اینلند امپایر»

نتیجه‌گیری