معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی، شاعر و حکیم و عارف بزرگ قرن پنجم و اوایل قرن ششم، در سال 467 هجری در غزنه متولد شد و در همین شهر به سال 529 هجری درگذشت. او در ابتدا شاعری مدح سلاطین غزنوی و درباریان را نموده و عمده قصاید مدحیۀ خویش را در غزنین سروده، سلطان مسعود سوم و ندما و وزرا و قضات آن عهد را ستوده است که بنا به گفتۀ بعضی از تذکره‌نویسان بعد از تغییر حال، بیشتر آن مدایح را از میان برده است.

مثنوی حدیقة الحقیقه که به نام‌های الهی‌نامه و فخری‌نامه نیز خوانده شده است، حدود ده هزار بیت را شامل می‌شود که سنایی در سال‌های پایانی عمر در آن به جمع‌آوری شعرهای عرفانی و اخلاقی خویش که در قالب مثنوی و در بحر خفیف سروده شده، پرداخته است. حدیقة الحقیقه جنبه‌های گسترده‌ای موضوعات حکمی و عرفانی را داراست که هر کدام از مخاطبین او با دیدگاه و زمینۀ ذهنی خود از آن بهره گرفته‌اند و این نشان می‌دهد سنایی در حدیقه هیچ‌گاه صنف خاصی را خطاب قرار نداده و بلکه به همۀ اصناف جامعۀ زمان خود توجه داشته و در مقام‌های مختلف سخن همۀ آنان را خطاب قرار داده است.

حدیقة الحقیقه نخستین مثنوی است که جامع بیشتر مباحث عرفانی است و همچنین نشانگر اتصال شریعت و طریقت است و نتیجۀ همان سیری است که با مراجعه به کتاب‌های پیش از حدیقه به آن می‌رسیم؛ بدین شرح که با توجه به نخستین کتاب‌های تصوف در ایران مشخص می‌شود که نویسندگان آنها به طور رسمی وارد مباحث شریعت و اعمال دینی نشده‌اند و کتاب‌هایی مانند رسالۀ قشیریه و کشف المحجوب، تقریباً عرفانی آمیخته با حکمت را معرفی می‌کنند و اما اولین کسی که مراتب سیروسلوک عرفانی را به همراه مباحث شریعت در شعر فارسی انعکاس داده، سنایی غزنوی است در حدیقة الحقیقه.

مقصود از این کتاب فراهم‌آوردن رساله‌ای است که اندیشه‌های حکمی ـ عرفانی سنایی را در حدیقة الحقیقه نشان دهد و گوشه‌ای از جلوه‌های گوناگون حکمت و عرفان اسلامی را در گسترۀ ادب به نمایش بگذارد و دانش‌پژوهان عرفان و ادب فارسی را در درک و دریافت مبانی و تعالیم حکمی و عرفانی حدیقة الحقیقه سنایی به اختصار یاری رساند. بر این اساس اصول این پژوهش در این دو سؤال قرار گرفته است: عصارۀ اندیشۀ سنایی در حدیقة الحقیقه چیست؟ و سنایی در جایگاه یک شاعر حکیم و عارف چه پاسخی به سؤال‌های اساسی انسان دربارۀ خدا و نظام هستی می‌دهد؟

سعی شده است به این سؤالات با عناوینی چون معرفت، تهذیب اخلاق، مراحل سیروسلوک و عشق به طور مبسوط در این کتاب پاسخ داده شود که مجموعۀ این پاسخ‌ها که طرح کلی عرفان و حکمت سنایی را در حدیقه دربر خواهد داشت، دربردارندۀ این مطالب است: ارائۀ منسجم موضوعات اساسی عرفانی ـ حکمی مطرح شده در حدیقه؛ تحلیل و تفسیر ابیاتی که بیانگر چارچوب و اصول اساسی عرفان آمیخته با حکمت در حدیقه است؛ تفسیر برخی معانی و اصطلاحات عرفانی ـ حکمی مطرح شده در حدیقه.

فهرست مطالب کتاب:

هدف‌ها، شیوه نگارش و تدوین

شرح احوال و معرفی اجمالی سنایی غزنوی

ارزش حدیقة الحقیقه

فصل اول: معرفت

فصل دوم: مقامات عرفانی و تهذیب اخلاق

فصل سوم: حالات و مراحل آن

فصل چهارم: عشق عارفانه

فصل پنجم: خردگرایی

فصل ششم: عشق و عقل