معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

عصر مشروطه دوره‌ای است که افزون بر تحول در گفتمان سیاسی مانند محدودکردن قدرت پادشاه، تشکیل احزاب سیاسی در قالب نوین و مدرن آن، شکل‌گیری مجلس شورای ملی و مسئلۀ حق رأی، از نظر تاریخ اجتماعی، آشنایی با فرهنگ غرب، طرح مطالبات اجتماعی، ترویج سوادآموزی، ترویج روزنامه‌‌نگاری، حضور زنان در صحنه‌های اجتماعی به همراه مسئلۀ مهم جایگزینی واژۀ شهروند به جای رعیت نسبت به دیگر ادوار تاریخی دارای اهمیتی افزون است. دوره‌ای که می‌توان آن را به عنوان نخستین دوره در تاریخ اجتماعی ایران معرفی نمود که زنان در آن به طرح مطالبات اجتماعی خود پرداخته‌اند. زمینه پیگیری و پیروزی زنان ایرانی در ایجاد طرح مطالبات اجتماعی، مشروعیت بخشیدن به هویت شهروندی و مزایای اجتماعی و همچنین مسئلۀ سوادآموزی دختران نیز در قالب درج نامه‌‌نگاری در مطبوعات به عنوان مهم‌ترین منبع اطلاع‌رسانی عصر مشروطه در مطبوعات متعدد این دوره انعکاس یافته است.

توجه به مطبوعات در این بین به دلیل ارتباط نزدیک با بدنه جامعه و ارائۀ درخواست‌های اجتماعی و همچنین تنها منبع انعکاس اخبار و اطلاعات دارای اهمیتی افزون می‌باشند. در میان مطبوات زمانۀ مشروطه می‌توان از روزنامۀ «ایران نو» در کنار مطبوعاتی چون «تجدد» به عنوان روزنامه‌ای دگراندیش، پیشرو و تجددطلب در نشان دادن سیمای حقیقی زن نام برد. اهمیت بررسی نقش زن و نگارش‌های او در روزنامه ایران نو از این جهت است که این روزنامه را می‌توان جزء مطبوعات بسیار تأثیرگذار در پیشبرد مطالبات اجتماعی زنان و تحقق مهم‌ترین مطالبۀ زنان یعنی مسئلۀ حق تحصیل معرفی کرد. مطرح کردن اهمیت دانش‌آموزی برای زنان و نقش سواد در تربیت فرزند، حضور زنان در مسائل سیاسی و تأکید بر دو نقش مهم زنان یعنی خواهری برای اتحاد بیشتر و مادری برای تأثیرگذاری بیشتر در راستای رسیدن به مطالبات اجتماعی در مجموع نامه‌های مندرج از زنان در روزنامۀ ایران نو نیز قابل توجه است.

این کتاب مجموع ۶۲ نامه‌ مندرج از زنان در روزنامه‌ «ایران نو» (۱۲88 ـ ۱۲90 ش) را شامل می‌شود؛ نامه‌هایی از عصر مشروطه که از مندرجات ۴۷۵ شماره از شمارگان روزنامه‌ «ایران نو» استخراج شده است. عصری که برخلاف مردان، زنان در آن از برخی حقوق اجتماعی مانند حق رأی، محروم و برای به دست آوردن برخی حقوق اجتماعی دیگر مانند حق تحصیل و ایجاد دبستان‌های دخترانه با هنجارها و خرافات اجتماعی در حال ستیز بودند. بر این اساس بیشتر نامه‌های زنان در این دوره درباره نقش مدارس در اهمیت تربیت دختران و در راستای ارتقای سطح فرهنگ اجتماعی جامعه‌ آن عصر بوده است.

در این عصر، زنان با مخالفت‌های زیاد اجتماعی برای ایجاد مدارس دخترانه مواجه می‌شدند. آنها با مقایسه‌ وضعیت اجتماعی خود با زنان ژاپنی، فرانسوی، انگلیسی و آمریکایی به این امر پی برده بودند که وضعیتشان با جهان مدرن به هیچ‌وجه سازگاری ندارد. در این راستا با استفاده از آیات و روایات دینی و تعیین جایگاه اجتماعی برای جنس زن، مردان را مخاطب قرار داده و با نقد فرهنگ مردمِحور، با ایجاد دگرگونی زبانی، زبان و فرهنگ مردمَدار عصر قاجار را دچار تغییر کردند؛ پس از آن با تأکید بر مسئله‌ آموزش و حق تحصیل برای دختران به گسترش و ارتقای سطح آگاهیِ زنان از حقوق اجتماعی خویش پرداختند. آنان با گذشت کمتر از یک دهه تلاش، موفق به پوشاندن جامه‌ تحقق بر اصلی‌ترین مطالبه‌ اجتماعی خود یعنی حق تحصیل برای زنان شدند.

منبع‌شناسی این پژوهش شامل بررسی 475 شماره برابر با 1900 صفحه از شمارگان باقی‌مانده از روزنامۀ ایران نو می‌شود که به ترتیب سال و تاریخ عبارتند از:

سال اول: 244 شماره از تاریخ هفتم شعبان 1337 قمری تا دوم رجب 1328 قمری؛ سال دوم: 120 شماره از تاریخ شوال 1328 قمری تا هجدهم ربیع الاول 1329 قمری؛ سال سوم: 111 شماره از تاریخ 24 ربیع الاول تا 27 شعبان 1329 قمری.