معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شاعران و ادیبان مورخانی‌اند که بر واقعیات زمانه رنگ خیال می‌زنند و روان‌شناسان ضمیرنگاری هستند که دیوان‌ها و آثارشان، شرح مکنونات آدمیان و به‌مثابه منابع تاریخی‌اند. محمد بن سلیمان متخلص به فضولی، شاعر و سخن‌پرداز ایرانی قرن دهم هجری قمری در میانرودان، از جملۀ این ادیبان و شاعران است که آوازه‌اش در زمان حیاتش بلندی گرفت و سروده‌ها و مکتوبات و مصنفاتش در میان فرهیختگان فرهنگ و ادب دست به دست شد. فضولی به همۀ ابعاد زندگی میانرودان و نقاط مرتبط، آن‌چنان که همگنان و هم‌عصرانش امکان تجربی داشته‌اند، توجه کرده و متأثر از فضای عمومی و با محوریت خویشتن خویش، بنایی از آثار پدید آورده است که آینۀ حیات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و مذهبی عصر ـ یعنی قرن دهم هجری ـ و بیانی از آمال و آرزوهای انسانی اوست.

فضولی ـ شاعر دل‌ها ـ که زندگی و شخصیت او موضوع تحقیق رسالۀ دکتری نویسنده بوده است، از شاعران درجه یک و بی نظیر ادبیات کهن ما و نابغۀ صف نخست ادبیات جهان در هنر متعالی تصوف به شمار می‌رود. از قدیمی‌ترین تذکره‌نویس‌ها و برخی مورخان و کتاب‌شناسان و حتی آخرین پژوهشگران ، به زندگی فضولی توجه نموده و همواره او را به عنوان شاعری پرجوش و خروش و الهی ستوده‌اند. آثار معروف فضولی، شامل: دیوان ترکی، شکایت‌نامه و لیلی و مجنون، دیوان فارسی، هفت جام (ساقی‌نامه) است. نام فضولی به عنوان شاعر، برای نخستین بار در عثمانی در تذکره لطیفی و همزمان در ایران در تحفه سامی ظاهر شد که ده سالی قبل از مرگ اوست و نشانگر این است که آوازۀ شاعری او در سنین کهنسالی میان اهل ادبِ کشورهای اسلامی شیوع پیدا کرده است. فضولی "منشأ و مولد" و "مولد و مقام" اش را "عراق عرب" دانسته و طی اشعارش به زندگی خود در نجف، کربلا و بغداد اشاره نموده است.

او نویسنده و شاعری است سه‌زبانه. تولید آثار فکری به زبان‌های فارسی، ترکی، و عربی توسط وی نه صرفاً از باب تفاخر بر همگنان که یک ضرورت اجتماعی بوده است. او در حوزۀ میانرودان که صرف‌نظر از تعلق سیاسی، موقعیتی محوری در میانۀ فرهنگ‌های ایرانی، ترکی و عربی داشت و اجتماعاتی از هر سه فرهنگ را در خود جای داده بود، زندگی می‌کرد. از این نظر رفتارشناسی او در فضای عمومی آن روزگار، که در آینۀ آثارش نمایان است از اهمیتی تاریخی و مردم‌شناختی برخودار است.

در این کتاب پس از مقدمۀ مترجم و مؤلف، مدخل آمده است که در آن متون تصنیفی فضولی و همچنین نقد منابع و بررسی اجمالی کتاب‌شناسی فضولی گنجانده شده است. بخش اول کتاب در سه فصل به عراق و بغداد در قرن دهم هجری پرداخته است که فصل اول جغرافیای عراق، فصل دوم تاریخ و شهرها و فصل سوم اوضاع سیاسی، دینی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را بررسی کرده است.

بخش دوم اختصاص پیدا کرده است به زندگی فضولی. در فصل اول زندگی فضولی در عصر آق‌قویونلوها و صفویان بررسی شده، سپس در فصل دوم در دوران نخستین حاکمیت عثمانی‌ها تبیین شده و بالاخره در فصل سوم این بخش به سال‌های پایانی عمر فضولی پرداخته شده است.

بخش سوم و پایانی به شخصیت فضولی از حیث ملیت، مذهب و روان‌شناسی پرداخته است. در فصل اول ملیت فضولی، فصل دوم مذهب او و فصل سوم نیز روان‌شناسی او بررسی و تبیین شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه مترجم

مقدمه مؤلف

مدخل:

1. متون تصنیفی فضولی

2. نقد منابع و بررسی اجمالی کتاب‌شناسی

بخش اول: عراق و بغداد در قرن دهم هجری قمری

فصل اول: جغرافیای عراق

فصل دوم: تاریخ و شهرها

فصل سوم: اوضاع سیاسی، دینی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی

بخش دوم: زندگی فضولی

فصل اول: زندگی فضولی در عصر آق‌قویونلوها و صفویان

فصل دوم: در دوران نخستین حاکمیت عثمانی‌ها

فصل سوم: سال‌های پایانی عمر فضولی

بخش سوم: شخصیت فضولی ـ ملیت، مذهب، روان‌شناسی

فصل اول: ملیت فضولی

فصل دوم: مذهب

فصل سوم: روان‌شناسی

نتیجه

اسناد

کتاب‌نامه

نمایه