معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

پس از انقلاب مشروطه و تلاش و همراهی بی‌حد زرتشتیان در به ثمر رساندن آن، افراد این جامعه کوچک اقلیت دینی اندک‌اندک جایگاه خود را در عرصه‌های اجتماعی به دست آوردند و با پشتیبانی مالی و فرهنگی هم‌کیشان‌شان در هندوستان، به فعالیت‌های اقتصادی و فرهنگی گسترده‌تری روی آوردند که این پشتیبانی‌ها و ارتباطات با آغاز قرن چهاردهم خورشیدی، همسو با برخی اهداف دولت به اوج رسید. از آن جمله ساخت‌وسازهای عام‌المنفعه و مدارس، ایجاد فضاهای مناسب اجرای نمایش در سالن‌های این مدارس و نیز اجرای نمایش در مناسبت‌ها و جشن‌های فرهنگی‌شان است و از آن رو که سیاست آن روز به ایران باستان بذل توجه نشان می‌داد، زرتشتیان مورد توجه قرار گرفتند و اوضاع برای فعالیت اجتماعی آنها وضع بسامان‌تری یافت. بدین ترتیب زرتشتیان گاه در همراهی با دیگر هنرمندان جامعۀ اکثریت، در شکل‌گیری تحولات مربوط به سیر کلی نمایش در ایران حضور داشته‌اند و گاه به گونه‌ای دیگر در جامعۀ کوچک خود به صورت انحصاری و تنها برای تماشاچیان هم‌کیشان خود در جشن‌ها و مراسم‌شان، به هنر نمایش پرداخته‌اند.

این کتاب بر آن است تا با گردآوری و سنجش انتقادی مطالب و اطلاعات محدود نوشته شده یا به‌جا‌مانده در تاریخ شفاهی، تا حد ممکن به ثبت و تدوین فعالیت‌های نمایشی هنرمندان جامعه زرتشتی ایران در سال‌های 1300 ـ 1357 خورشیدی در شهرهای عمدۀ زرتشتی‌نشین کشور بپردازد. در این بین، ویژگی‌ها و خلق‌و‌خوی خاص آثار و فعالیت‌های نمایشی در این جامعه‌ اقلیت و همچنین تأثیر و تأثرات مناسبات و ارتباطات آ‌ها با جامعه‌ اکثریت اطراف نیز بررسی شده است تا بتواند بر بخش مغفول‌مانده‌ای از تاریخ تئاتر ایران پرتویی بیافکند.

بنابراین در فصل نخست این کتاب دربارۀ اوضاع تاریخی و اجتماعی زرتشتیان ایران به خصوص در قرن اخیر و شناخت ظریف‌تر این جامعه اقلیت ایرانی سخن گفته شده است. فصل دوم که حجم اصلی اطلاعات را بر دوش دارد، جمع‌آوری، ثبت و دسته‌بندی اطلاعات موجود دربارۀ نمایش‌هایی است که ارگان‌های مختلف زرتشتی اجرا کرده‌اند. این فصل که خود به بخش‌های کوچک‌تر تهران، یزد، کرمان، اهواز و دیگر شهرهای ایران و ایرانیان هر شهر، اهمیت ارگان‌های نامبرده، نقش آموزشگاه‌های زرتشتیان در این روند، بنیان‌گذاری و مدیریت سالن‌های سینما و نیز افراد خاصی بررسی می‌شوند که به طور حرفه‌ای‌تر به هنر نمایش پرداخته‌اند.

فصل سوم به مطالعۀ موردی دو موضوع خاص از میان افراد و مکان‌های بسیار نامبرده شده در فصل دوم می‌پردازد. یکی ارباب افلاطون شاهرخ، بنیان‌گذار و مدیر تماشاخانه زرتشتیان (سالن تئاتر زرتشتیان) و نیز مترجم و نمایشنامه‌نویس و کارگردان زرتشتی است که در سال‌های آغازین این سده نقش مهم و بی‌بدیلی در پرداختن به هنر نمایش، چه از نگاه جمع‌آوری سرمایه و ساخت سالن و چه از نگاه هنری و فعالیت نمایشی در رابطه با تئاتر ایران و نیز زرتشتیان داشته است. در این نوشتار به شناخت زندگی و شخصیت اجتماعی او، فعالیت‌های نمایشی‌اش و نیز نقد و بررسی سه اثر منتشرنشده از او (دو نمایشنامه و یک ترجمه) پرداخته شده است. دیگری بررسی نمایش‌های اجراشده در جشن‌های زرتشتیان در محله‌ای است به نام «خرمشاه» در یزد. دلیل انتخاب این محله برای نمونه ـ میان بیش از بیست محله و شهری که در فصل سوم از آنها نام برده شده است ـ تداوم هشت‌ساله اجرای نمایش‌هایی است نسبتاً باکیفیت، پردقت و پرشکوه، با حضور جمعیت بالای تماشاگر و نیز انتخابی است به دلیل آشنایی نگارنده با این محل و دسترسی به افراد، خاطرات و اسناد باقی‌مانده نزد ایشان که امکان نگاهی جزئی‌تر و دقیق‌تر به این روند راه فراهم می‌کند.

فصل چهارم و پایانی کتاب پاسخی است به پرسش‌های مربوط به تأثیرات فرهنگی و اجتماعی جامعۀ زرتشتی بر موضوع، نوع برگزاری نمایش‌ها و نیز ارتباط و دادوستد آن با تئاتر و مناسبات فرهنگی گسترده‌تر جامعۀ بیرون. در واقع می‌توان این فصل را جمع‌بندی و نتیجه‌گیری مطالب پیشین دانست.

فهرست مطالب کتاب:

فهرست تصاویر

پیش‌گفتار

مقدمه

فصل 1: زمینه‌ها: مروری مختصر بر تاریخ اجتماعی و فرهنگی زرتشتیان ایران

فصل 2: تئاتر زرتشتیان ایران

فصل 3: دو بررسی موردی: ارباب افلاطون شاهرخ ـ محله خرمشاه

فصل 4: تأثیرات و تأثرات

پیوست

دو نمایشنامه تاریخی و یک ترجمه از ارباب افلاطون شاهرخ

فهرست منابع