معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب دربردارندۀ مجموعۀ رباعیات مولانا جلال‌الدین محمد بلخی است که از جزء هشتم «کلیات شمس» یا «دیوان کبیر» با تصحیحات و حواشی استاد بدیع‌الزمان فروزانفر اخذ شده است. این مجلد مشتمل است بر 1983 رباعی با رعایت ترتیب حروف هجای فارسی در قوافی و ملاحظۀ حروف قافیۀ مصراع اول در هر رباعی منظم و مدون شده است.

بسیاری از این رباعیات با یکدیگر اختلاف مختصری دارند و برخی دیگر نیز عیناً تکرار شده‌اند. شکی نیست تمام رباعی‌هایی که در این کتاب آورده شده، از مولانا نیست و شاید برخی از آنها که مربوط و منسوب به دیگران است در مجالس خود بر زبان آورده و مریدان آنها را ثبت کرده و به نام وی نوشته‌اند. برخی از این رباعیات را می‌توان در دیگر متون فارسی پیش از روزگار مولانا دید؛ از جمله در مختارنامۀ عطار یا جزء رباعیات اوحدالدین کرمانی و نجم‌الدین رازی و ... .

در این کتاب ابتدا در فصل اول شرح حال مولانا از آغاز تا پایان عمر ذکر شده و سپس رباعیات آورده شده است. تمامی رباعیات بدون زیرنویس نقل شده و در قسمت تعلیقات کلیۀ واژه‌ها و ترکیبات دشوار و اصطلاحات عرفانی و آیات و تلمیحات قرآنی و قصص انبیاء و مشایخ و جاها و احادیث توضیح داده شده است. همچنین همۀ رباعیات عربی و ترکی ترجمه شده است.

رباعی‌های مولانا در این کتاب 1983 رباعی یا 3966 بیت است که بعضی از آنها به شهادت قرائن از آن مولاناست و درباره قسمتی هم تردیدی قوی حاصل است و معلوم نیست که انتساب آن به وی درست باشد. معانی بلند و مضامینی نغز در این رباعی‌ها دیده می‌آید که با روش فکر و عبارت‌بندی مولانا نسبتی تام دارد ولی در مجموع رباعیات مولانا به پایۀ غزلیات و مثنوی نمی‌رسد.

چند نمونه از رباعیات مولانا:

ای شب، شادی همیشه، شادآ شادآ                            عمرت به درازای قیامت بادآ

در یاد من آتشی‌ست از صورت دوست                                    ای غصه، اگر تو زهره داری یادآ

                                                ******

بی عشق، نشاط و طرب افزون نشود                          بی عشق وجود خوب و موزون نشود

صد قطره ز ابر اگر به دریا بارد                                  بی جنبش عشق درّ مکنون نشود

                                                *******

ای آن‌که طبیب دردهای مایی                                  این درد ز حد رفت چه می‌فرمایی

والله، که اگر هزار معجون داری                                من جان نبرم، تا تو رخی ننمایی

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

بخش یکم: شرح حال مولانا جلال‌الدین محمد بلخی

فصل اول: آغاز عمر

فصل دوم: ایام تحصیل

فصل سوم: دورۀ انقلاب و آشفتگی

فصل چهارم: روزگار تربیت و ارشاد

فصل پنجم: پایان زندگانی و آثار

بخش دوم: رباعیات مولانا

بخش سوم: تعلیقات

بخش چهارم: فهرست‌ها و نمایه‌ها