سفرنامۀ فیروزمیرزا فرمانفرما (روزنامۀ سفر جیرفت)
خلاصه
سفرنامه فیروزمیرزا فرمانفرما دربردارنده گزارشی از اوضاع اجتماعی، فرهنگی و نظام سیاسی دوران فرمانفرما در ایالت کرمان و بلوچستان با نگاهی ویژه به جیرفت است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
سفرنامه فیروزمیرزا فرمانفرما دربردارنده گزارشی از اوضاع اجتماعی، فرهنگی و نظام سیاسی دوران فرمانفرما در ایالت کرمان و بلوچستان با نگاهی ویژه به جیرفت است. کتاب «سفرنامه فیروزمیرزا فرمانفرما» که عنوان اصلی آن «جیرفت» است در چهار بخش با عناوین «تحلیل سفرنامه»، «روزنامه سفر جیرفت»، «یادداشتها و افزودهها» و «ضمائم» تهیه و تنظیم شده است.
فیروزمیرزا فرمانفرما پسر عباس میرزا، نوه فتحعلیشاه، از رجال تأثیرگذار دوره محمدشاه و ناصرالدین شاه بود که از همان دوران جوانی تا زمان مرگ دارای مقامهای مهم کشوری و لشکری، از جمله حکمرانی ایالت وسیع کرمان و بلوچستان بود. فرمانفرما سفر جیرفت را در آخرین سال حکمرانیاش، مصادف با یکی از بدترین قحطیهای شهر کرمان، در زمستان سال ۱۲۵۹هـ.ش آغاز و در آخر فروردین ماه سال بعد به پایان رساند که این سفرنامه حاصل این سفر اوست. در این سال آقاخان محلاتی پیشوای مذهبی اسماعیلیه، حاکم سابق این ایالت، اواخر عمر خویش را در هندوستان به صورت تبعید میگذرانید، آقاخانی که در خیلی از مناطقی که در این سفر فیروزمیرزا به آنها سر زد، به جنگ و گریز با دولتیان پرداخت و از قضای روزگار با پایان یافتن این سفر، دور از ایران و کرمان در بمبئی هند به جهانی دیگر با باورهایش شتافت و در همین سال فشارهای دولت انگلیس و حمایت این دولت از پارسیان سبب شد که پس از گذشت نزدیک به سیزده قرن، جزیه یا مالیات ویژۀ سرانۀ زرتشتیان لغو گردید.
سفر فیروزمیرزا مصادف با واگذاری زمینهای دولتی، تیول در حد گستردهای به علما، بازرگانان و مقامات دولتی بود. فیروزمیرزا به همراه افرادی از صاحبمنصبان و مستخدمان حرکت خود را در ربیع الاول سال 1297 هجری قمری آغاز نمود و در جمادی الاول سال 1298 قمری به کرمان بازگشت.
سبک نگارش ایشان به اصطلاح روزنامهای یا به عبارتی روزانه میباشد که در آن زمان سبکی شناخته شده در ادبیات سفرنامهنویسی بود و در اغلب سفرنامههای آن دوره استفاده میشده است.
او شرحی نسبتاً مفصل دربارۀ مناطق سفر خویش به ویژه در هنگام رفت داده است که برای مقایسه وضعیت مکانها بعد از گذشت نزدیک به یک قرن و نیم مفید است. بعضی جاها مل کهنوج پنجه که در آن زمان یکی از پرجمعیتترین مکانها در ایالت بوده، امروز فقط اسمی از آن در تاریخ باقی مانده است. هدف ایشان در این سفر در جایجای سفرنامه دیده میشود. در منزل باغین مینویسد برای رسیدگی به امور خالصه یک روز توقف نمودم. در سیرجان توقف برای محاسبات و در ارزو رسیدگی به امور رعایا و اعطای خلعت را دلیل سفر ذکر میکند. هر چند به طور کلی مشخص است که برای گرفتن مالیات سفر نموده است.
بخش نخست کتاب نگاهی گذرا به سفرنامه دارد. رعیتهای برده، جیرفت مقر نگهداری قشون، کرمان و خاندان فرمانفرما، حکومت اول فیروزمیرزا بر کرمان و بلوچستان، مالیات روستاییان، روزی روزگاری هلیلرود و دلفارد و شگفتی شاهزاده برخی از مهمترین عناوین این بخش کتاب را تشکیل میدهند.
متن «روزنامه جیرفت» فیروزمیرزا از بخش دوم کتاب شروع میشود. در این بخش فیروزمیرزا گزارش سرکشی خود به بخشهای مختلف کرمان را مرحله به مرحله ارائه میدهد.
او درباره رفسنجان مینویسد: «مسافت این منزل هفت فرسنگ است و آبادی ندارد و شنزار است. در وسط را یک آب انبار بدی است، آب و علف ندارد، بسیار بد راه و مکانی است، باد زیادی دارد. یک فرسخ بر [تا] رفسنجان که [به] بهرام آباد مشهور شده، اول آبادی و زراعت و قنوات است و محصول خوب داشتند و زراعت زیاد کرده بودند. بارانی که در بین راه کبوترخان آمد، د در اینجا زیاد آمده بود. رعایا از وحشت بیرون آمده، نهایت خشنودی داشتند. کمال طراوت در محصولات و زمینها پیدا شده بود».
بخش بعدی کتاب به یادداشتها و افزودهها اختصاص دارد. در این بخش مطالبی درباره رباط، بهرام آباد، پاریز، ملکآباد (سیرجان)، قادرآباد، سوغان، فاریاب، هوجرد و خاتون آباد (جیرفت) با استناد به دیگر سفرنامهها آمده است.
در بخش پایانی نیز فهرستها (نمایه اشخاص، نمایه اماکن، تصاویر و منابع) آورده شده است.
فهرست مطالب کتاب:
پیشگفتار
بخش اول: تحلیل سفرنامه
بخش دوم: روزنامۀ سفر جیرفت
بخش سوم: یادداشتها و افزودهها
بخش چهارم: ضمیمهها
پربازدید ها بیشتر ...
ایل بختیاری در دورۀ قاجار
آرش خازنیموضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب
قصۀ ما به خر رسید: خر و خرپژوهی در شعر فارسی
غلامعلی گرایی، زهراسادات حسینیخرپژوهی در شعر طنز فارسی یکی از زمینههای طنز بوده که باید بهجد مورد تحقیق و پژوهش قرار میگرفت. نو
منابع مشابه
جیرفتنامه؛ مجموعه مقالات
جمعی از نویسندگان به کوشش محبوبه شرفی با مشارکت علمی انجمن ایرانی تاریخاین کتاب دربردارندۀ یازده نوشتار دربارۀ جیرفت و جیرفتشناسی است.