معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

خواننده در این کتاب با آخرین آرای استاد ابوالحسن نجفی در مورد تقطیع اوزان شعر فارسی آشنا می‌شود.

قرن‌ها از تلاش خلیل ابن احمد فراهیدی برای انطباق وزن شعر برای آغاز شکل‌گیری علم عروض در ادبیات عرب و پس از آن فارسی می‌گذرد. از آن زمان تاکنون عروض به عنوان یکی از ارکان شعر فارسی به شمار می‌رفته که حتی اتفاقاتی مانند تولد شعر نو نیز نتوانست از قدرت آن بر شعر بکاهد. هرچه از تلاش‌های فراهیدی فاصله می‌گیریم و به دوران امروز می‌رسیم، عروض و وزن شعر فارسی تکامل بیشتری یافته و گسترده‌تر شده است؛ چه از حیث کمی و چه از منظر کیفی. بررسی‌های کارشناسان حکایت از آن دارد که تا سده چهارم، تنها 100 وزن در شعر فارسی وجود داشت، اما این میزان کم‌کم با ابتکار عمل شاعران گسترده شد تا به 400 وزن رسید. گفته می‌شود تلاش‌های معاصران برای رونق‌بخشی به وزن شعر و ایجاد ابتکار در آن، این تعداد را به 500 وزن افزایش داده است. افزون بر افزایش کمیت اوزان شعر فارسی در دوره معاصر و تأثیر شاعران امروز بر آن، رویکردهای جدیدی نیز در علم عروض دیده می‌‌شود که از جمله آن می‌توان به تلاش کارشناسان و نخبگان فرهنگی برای سامان دادن به اوزان و دسته‌بندی آنها یاد کرد. تلاش کسانی مانند ابوالحسن نجفی که قصد داشتند اوزان شعر فارسی را به مثابه یک علم دسته‌بندی کنند.

زنده‌یاد ابوالحسن نجفی از جمله سرآمدان روزگار معاصر در شناخت اوزان شعر فارسی بود که تاکنون منابع متعددی از او منتشر شده است. او یکی از دقیق‌ترین نظام‌ها را برای اوزان شعر فارسی تدوین کرد. براساس نظامی که نجفی برای وزن شعر فارسی طراحی کرده است، حدود 400 وزن را می‌توان طبقه‌بندی کرد؛ تقریباً 220 مورد از این اوزان، بر مبنای تکرار ارکان هستند. 180 وزن دیگر را، که برمبنای تکرار ارکان مشابه نیستند، براساس یک «دایره»، که نجفی آن را طراحی کرده است، می‌توان طبقه‌بندی کرد.

نویسنده در این کتاب با زبانی ساده و روشن، اصول تقطیع وزن شعر فارسی را از نخستین تا عالی‌ترین مراحل آن، برای خواننده غیرمتخصص شرح می‌دهد و همچنین وی را با مقدمات مبحث طبقه‌بندی وزن‌ها آشنا می‌کند. کتاب دارای تمرین‌های متعددی است که خواننده را در درک هرچه بهتر و عمیق‌تر مبحث تقطیع در عروض جدید یاری می‌رساند. در این کتاب وزن شعر فارسی در مقام واقعیتی بیرونی و با استفاده از دست‌آوردهای پیشرفتۀ آواشناسی بررسی شده و اصول حاکم بر آن معرفی شده است. کتاب به گونه‌ای فصل‌بندی شده است که بتوان کل مطالب و تمرین‌های آن را نهایتاً در 15 جلسه خوانده و حل کرد. خواننده پس از مطالعه این کتاب هم از عهده تقطیع صدها وزن تثبیت شده‌ای برخواهد آمد که شاعران فارسی‌سرا از حدود قرن سوم هجری قمری تا به امروز در اشعار خود به کار برده‌اند و هم با مبانی طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی آشنا می‌شود.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

مقدمه

1. تعریف وزن و قاعدۀ تقطیع

2. استثنائات

3. اختیارات شاعری یا جوازات عروضی

4. ضروریات شعری یا تغییر کمیت کلمه به ضرورت وزن

5. بررسی برخی وزن‌های خاص شعر فارسی

6. آشنایی با برخی از اصطلاحات عروض سنتی

7. فهرست رایج‌ترین وزن‌های شعر فارسی

8. طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی

9. تحول وزن در شعر فارسی معاصر

10. تحول محتوایی شعر امروز

مهم‌ترین کتاب‌های عروضی