معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

انسان دارای دو بُعد مادی و مجرد است که باید یک علم ویژه به تربیت جسم او پرداخته و علم دیگری به رشد و تربیت روحی او توجه کند. انسان صرف‌نظر از نیازهای جسمانی که مایۀ بود و باش حیات مادی و زمینی و نباتی اوست، از جهات معنوی و فراطبیعی هم نیازمند جذب انرژی‌های معنوی و محتاج تغذیه‌های روحانی است تا بتواند سلامت روح و روان و در نهایت کمال خود را حاصل نماید. منظور از قوت جان یا مأکولات روحانی تمام آن چیزهایی است که برای حیات روحانی و معنوی انسان بایسته است.

نویسنده در این کتاب «قوت جان» یا «مأکولات روحانی» را در ذهن و زبان مولانا بررسیده است. مولوی در این باب عقیده‌ای دارد که نظیر آن را با این درجه از صراحت و جسارت در باور سایر عرفای بزرگ دیده نمی‌شود. او می‌گوید این انسان که «حیوان ناطق» است، به واسطۀ بُعد حیوانیت، محتاج غذاهای غیرمادی و به واسطۀ برخورداری از قوۀ ناطقه، نیازمند تغذیۀ روحانی و معنوی است و اگر انسان بتواند به هر میزان از تعلق به خوراک‌های مادی بکاهد، به همان اندازه بر وسعت روحانی و ابعاد ایمانی او افزوده می‌گردد. پس بریدن از خلق و عالم ماده یعنی اتصال به خالق و تغذیه از منبع نور که ذات لایزال ربوبی است.

به عقیدۀ مولوی حیات راستین، طلب لذت از چرب و شیرین عالم نیست، بلکه درک التذاذ حیات حقیقی، بازبسته بریدن از پستان دنیاست. زیرا نهایت دلبستگی به مظاهر مادی، قوت حاصل از نان است. اما نتیجۀ فطام از این مستلذات، مشاهدۀ جانان. بر همین مبنا سروده است:

لب را تو به هر بوسه و هر لوت میالا                           تا از لب دلدار شود مست و شکرخا

تا از لب تو بوی لب غیر نیاید                                    تا عشق مجرد شود و صافی و یکتا

آدمی فراتر از نیازهای جسمانی که لازمۀ حیات مادی و زمینی و نباتی اوست، از جهات معنوی و فراطبیعی نیز محتاج تغذیه‌های روحانی است تا با آن سلامت روح و روان و در نهایت دستیابی به کمال خود را تضمین نماید. از منظر مولانا مهم‌ترین قوت‌های جان آدمی عبارتند از: عشق و محبت، نور، ذکر (تسبیح)، موسیقی، دیدار یار (رؤیت الله)، سماع عارفانه، سکوت حکیمانه، حکمت، مصاحبت ابدال، بو، خبر (آگاهی) و حتی جوع و غم عارفانه. در این کتاب با بررسی شواهد اندیشه‌ای مولانا در خلال آثارش، مؤلفه‌های مذکور در ذهن و زبان وی جسته و در بوتۀ تحلیل و تبویب آورده شده است.

این کتاب در پنج پاره به رشتۀ تحریر درآمده است که در پارۀ اول تعاریف و مقدماتی از قوت جان و ضرورت پرداختن به این مسئله تبیین شده است. پارۀ دوم اختصاص یافته است به کلیاتی در شناخت بایسته‌های قوت جان و در آن به مسائلی در زمینۀ خودشناسی، لزوم اندیشه در هستی، نان و جان، نکوهش شکم‌بارگی و .... بررسی شده است. در پارۀ سوم مؤلفه‌هایی از قوت جان در ذهن و زبان مولانا بررسی شده است؛ از قبیل عشق، موسیقی، حکمت، ذکر، سماع، جوع و ... . بررسی مبانی اندیشه‌ای مولوی در باب قوت جان پارۀ چهارم کتاب را به خود اختصاص داده است و مباحثی چون اصالت جان، روح‌پروری، زندگی در مرگ، نسبیت امور عالم، آب جان و .... در آن تبیین شده است. بالاخره اینکه در فصل پایانی کتاب تکملۀ بحث آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

درآمد

پاره نخست: تعاریف و مقدمات

پارۀ دوم: کلیاتی در شناخت بایسته‌های قوت جان

پارۀ سوم: بررسی مؤلفه‌هایی از قوت جان در ذهن و زبان مولانا

پارۀ چهارم: بررسی مبانی اندیشه‌ای مولوی در باب قوت جان

پارۀ پنجم: تکمله