معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نگارش رمان فارسی خیلی دیرتر از رمان اروپایی آغاز شده و تا اکنون نیز در حال شکل‌گیری و تکامل فنی است. رمان فارسی از آغاز در پیوند با مشکلات اجتماعی رشد کرده است و نویسندگان سعی کرده‌اند زندگی طبقات فرودست جامعه و بی‌عدالتی‌های اجتماعی را در آثارشان به تصویر بکشند؛ به همین دلیل بیشتر نویسندگان ایرانی، غالباً از فرم داستان ساده‌شدۀ رئالیستی استفاده کرده‌اند و بیشتر به موضوع رمان توجه داشته‌اند تا به شکل هنری آن. در مواردی نیز از رمان برای تبلیغ سیاسی ـ اجتماعی استفاده شده است و رمان‌نویسان در آثارشان به دنبال معرفی ایدئولوژی خاصی بوده‌اند. این عوامل همراه با ساختار سنتی جامعه باعث شده است تا جزئیات فنی رمان کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. به مرور زمان به ویژه در دوران اخیر، رابطۀ رمان با جامعه به‌تدریج پیچیده‌تر می‌شود و از انعکاس مستقیم تصویر جامعه در رمان فراتر می‌رود. به‌تدریج با پیچیده‌شدن ساختار جامعه، ساختار رمان نیز پیچیده می‌شود. این دگرگونی توجه به شخصیت‌پردازی را نیز به همراه دارد. شخصیت که در اولین رمان‌های فارسی در حد تیپ و نماینده طبقه اجتماعی یا خانواده بوده است اکنون در ساختار رمان در اولویت قرار می‌گیرد و به فردیت دست می‌یابد. این گرایش را در رمان قبل از انقلاب هم مشاهده می‌کنیم؛ اما بیشتر در مورد شخصیت‌های مرد. دگرگونی ساختار اجتماعی در سال‌های پس از انقلاب، در رمان این دوره تأثیر آشکاری می‌گذارد و از جمله برای اولین بار در تاریخ رمان فارسی، شخصیت زن به درجۀ اعلایی از فردیت دست می‌یابد. در این دوران فعالیت اجتماعی زن که ناشی از مدرن شدن جامعه است و در رمان نیز منعکس می‌شود. شخصیت‌های زن مورد توجه نویسندگان قرار می‌گیرند و شخصیت‌شان با دقت ترسیم می‌شود. در این تحول نه‌تنها به‌کارگیری روش‌های گوناگون شخصیت‌پردازی مؤثر است، بلکه معرفی شخصیت در برخورد با وقایع تاریخی و اجتماعی و فعالیت او در گروه‌های مختلف جامعه ـ یعنی توجه به عوامل جامعه‌شناختی شخصیت‌پردازی ـ از اهمیت خاصی برخوردار می‌شود.

در این کتاب نقش عوامل جامعه‌شناختی شخصیت‌پردازی در رمان بعد از انقلاب در شکل‌گیری رمان مدرن چندصدایی بررسی شده است. در فصل اول ضمن مروری بر تعاریف رمان، نظریه‌های جامعه‌شناختی در باب رمان معرفی و تحلیل شده است و به بررسی مسائل فرد و جامعه در رمان پرداخته شده است. در فصل دوم مسائل مربوط به شخصیت و شخصیت‌پردازی در رمان مطرح شده و نظریه‌های سنتی و جدید در برخورد با مقولۀ مهم شخصیت و شخصیت‌پردازی در رمان تشریح شده است. در فصل سوم رمان فارسی و تحولات سریع آن در سال‌های بعد از انقلاب و همچنین سیر گسترش شخصیت‌های فردیت‌یافته در رمان بعد از انقلاب بررسی شده است. در فصل چهارم سیر هویت زن در رمان فارسی از دورۀ آغازین تا دورۀ اخیر آن بررسی شده است. فصل پنجم به بررسی رمان‌های برگزیده اختصاص دارد. برای بررسی عوامل جامعه‌شناختی شخصیت‌پردازی در رمان بعد از انقلاب، ده رمان انتخاب شده است. جای خالی سلوچ از محمود دولت‌آبادی، طوبی و معنای شب اثر شهرنوش پارسی‌پور، دل فولاد نوشتۀ منیرو روانی‌پور، جزیرۀ سرگردانی و ساربان سرگردان از سیمین دانشور، نیمۀ غایب نوشتۀ حسین سناپور، چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم و عادت می‌کنیم از زویا پیرزاد، پرندۀ من اثر فریبا وفی، سرخی من از تو نوشتۀ سپیده شاملو. همۀ این رمان‌ها از آثار شناخته‌شدۀ بعد از انقلاب هستند؛ اما معیار انتخابشان برای بررسی در این کتاب نه‌تنها ارزش هنری بلکه توجه به ظرایف شخصیت‌پردازی و عوامل جامعه‌شناختی خصیت زن در آنها نیز بوده است. در این فصل ابتدا به معرفی این رمان‌ها و عوامل سنتی شخصیت‌پردازی با تأکید بر شخصیت زن پرداخته شده و سپس عوامل جامعه‌شناسی شخصیت‌پردازی در این رمان‌ها بررسی شده است. فصل ششم شامل بررسی رابطۀ پیچیدۀ شخصیت و جامعه در رمان‌ها منتخب است. در فصل هفتم با توجه به دستاوردهای فصول پیشین به بررسی و ارزیابی میزان موفقیت نویسندگان در خلق ساختار چندصدایی در رمان بعد از انقلاب پرداخته شده است و بالاخره فصل هشتم و پایانی اختصاص به نتیجه‌گیری نهایی مباحث دارد.

فهرست مطالب کتاب:

اشاره

فصل یکم: رمان و جامعه‌شناسی رمان

فصل دوم: شخصیت‌پردازی در رمان

فصل سوم: رمان فارسی

فصل چهارم: سیر هویت زن در رمان فارسی

فصل پنجم: بررسی رمان‌های برگزیده:

1. عوامل سنتی شخصیت‌پردازی زن در رمان‌های برگزیده

2. عوامل جامعه‌شناختی شخصیت‌پردازی زن در رمان‌های برگزیده

فصل ششم: رابطۀ شخصیت و جامعه در رمان

فصل هفتم: چندصدایی رمان بعد از انقلاب

فصل هشتم: نتیجه‌گیری و جمع‌بندی