معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

داستان‌هایی که از روزهای مدرسه نوشته شده، جدا از جنبه‌های هنری‌شان، اهمیتی تاریخی، جامعه‌شناختی، فرهنگ‌شناختی و حتی فولکوریک دارند؛ داستان‌هایی که گاه به شکل خاطرات خود نویسندگان است و گاه با ترکیبی از واقعیت و تخیل درآمیخته‌اند؛ اما در متن خود بازگوکنندۀ بسیاری از واقعیت‌هایی هستند که می‌توان همچون یک سند تاریخی ـ اجتماعی بدان‌ها نگریست. بسیاری از این داستان‌ها توصیف‌گر دوره‌ای از تاریخ فرهنگ و تحصیل در ایران معاصرند.

پس از ورود فرهنگ و تمدن اروپا به ایران و آشنایی ایرانیان با اندیشه‌های غربی، که نخستین تکان‌ها و چالش‌های عملی آن را باید در نظام تعلیم و تربیت ایران جستجو کرد، انتقاد به شیوۀ مدارس قدیم یا «مکتب‌‌خانه‌ای» آغاز شد و این احساس نیاز به مدارس جدید با اندیشه و خواست بزرگمردی چون میرزا تقی‌خان امیرکبیر و با بنانهادن دارالفنون (1231 ش) پی‌ریزی شد و بعدها با کوشش‌های میرزا حسن رشدیه (ف 1323 ش) و برخی از رجال فرهنگ‌دوست به بار نشست. هر چند در آغاز راه جامعۀ سنتی و متولیان نظام مکتب‌خانه‌ای به‌شدت با برپایی مدارس جدید مخالفت می‌کردند و حتی با برخوردهایی ستیزه‌جویانه تلاش‌گران این عرصه را به الحاد و تکفیر متهم می‌ساختند، اما ضرورت‌ها و دگرگونی‌های مهم اجتماعی و فرهنگی در تکاپوی مشروطه آنچنان شتاب و قدرت داشت که سرانجام دستگاه تعلیم و تربیت از زیر سیطره و سلطۀ نظام سنتی بیرون آمد و فکر و فرهنگ ایران وارد مرحلۀ تازه‌ای شد که بازتاب بسیاری از جنبه‌های مثبت و منفی و نارسایی‌ها و چالش‌های مدارس جدید را در آثار بسیاری از داستان‌نویسان ایرانی می‌توان مشاهده کرد. با مرور و مطالعۀ این دست آثار، می‌توان وضع آموزش و پرورش ایران را از زمان تأسیس مدارس جدید و برچیده‌شدن مکتب‌خانه‌های قدیمی تا روزگار نزدیک به دهۀ شصت خورشیدی دریافت و شناخت؛ اینکه مدارس با چه سبک و سیاقی اداره می‌شدند؟ کیفیت تعلیم و تربیت در آنها چگونه بود؟ شاگردان، معلمان و اولیای مدارس با چه فضاها، هنجارها و ماجراهایی سروکار داشته‌اند؟ در آخر اینکه سیمای مدیران، معلمان و کلاس‌های درس در این صد ساله و در آینۀ داستان‌نویسی معاصر چگونه انعکاس یافته است؟

در این کتاب کوشش شده تا به بازخوانی آموزش و پرورش، تنها از دریچۀ داستان‌نویسان و خاطره‌نگاران پرداخته شود. البته پیش از آن نگاهی به جریان آموزش در ادوار گذشته و نیز درنگ و تأملی به پرخاش‌ها و ناخرسندی برخی شاعران و ادیبان نسبت به مدرسه و تحصیل صورت گرفته است تا از این منظر، پست و بلند جریان فرهنگ و آموزش در ایران بهتر نشان داده شود و هم اینکه به پیشینۀ فرهنگ قدیم و تاریخچۀ فرهنگ جدید در یک چشم‌انداز نگریسته شود.

در بررسی داستان‌های مدرسه گاه مثال‌ها و تکه‌هایی از کل اثر آورده شده تا در کنار نشان دادن نمونه‌هایی بر نقد و داوری خود، خواننده نیز به زبان و سبک و فضای داستان‌ها بیشتر نزدیک شود. در بخش پایانی کتاب گزیده‌ای از داستان‌هایی که خاطرات و خطرات شورانگیز و به‌یادماندنی دوران مدرسه را به تصویر کشیده‌اند، آورده شده تا افزون بر آشنایی با نمونه‌های خوب داستانی، برشی از حال و هوای تحصیل در مدارس نسل‌های گذشته به دست داده شود؛ ضمن آنکه این داستان‌ها می‌توانند حس هم‌ذات‌پنداری و نوستالژیک با هر خواننده‌ای را داشته باشند؛ زیرا ممکن است برخی از این داستان‌ها با خاطرات دوران مدرسۀ افراد بسیاری نزدیک و حتی مشترک باشند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

فصل اول: بازتاب مدرسه در متون ادبی

فصل دوم: مدرسه در آینۀ ادبیات داستانی

فصل سوم: گزیده‌ای از داستان‌ها

1. گلدسته‌ها و فلک

2. غیرممکن

3. اسب

4. داستان ما و فریدون

5. قصۀ عینکم

6. زَهره‌ترک

7. دوست کوچک

8. روزنامه‌دیواری مدرسۀ ما

9. شیش، شیش، شیشه شیکست

10. سرود

11. وضعیت

12. کوچ

13. نخستین روز درس

14. نمره