معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اثر معروف «صحیفه سجادیه» که مشتمل بر ادعیه مأثوره از حضرت امام سجاد علی‌بن الحسین(ع) است، به عنوان یکی از کتاب‌های مهم و برجسته‌ بعد از «نهج‌البلاغه» یاد شده است که از آثار مدون اسلامی شیعیان است و از آن با عناوین «انجیل» اهل بیت، زبور آل محمد، اُخت القرآن و صحیفه کامله یاد می‌شود. از این اثر ترجمه‌های متعددی در دست است و شروح بسیاری نیز بر آن نوشته‌اند.

دست‌نویس حاضر از صحیفۀ سجادیه نسخه‌ای است متعلق به کتابخانۀ کاظمینی یزد به شمارۀ 434 در قطع 24*17 با 155 برگ یعنی 308 صفحه که مطالب عربی و ترجمۀ فارسی آن با خط نسخ ثلث‌آمیز و نستعلیق نسخ‌گونه داخل کادری به ابعاد 11*18 در 20 سطر نگارش شده است. سطور عربی با جوهر سیاه و ترجمۀ فارسی در زیر آن با خطی خردتر به رنگ سرخ است.

فهرست دعاها از صفحۀ 9 ب تا صفحۀ 11 ب به عربی و با قلم سیاه و ترجمۀ فارسی آن به خط سرخ تنظیم شده است. عناوین دعاهای متن کتاب در کادری مستطیل شکل در ابتدای متن هر دعا به خط درشت سرخ رنگ و ترجمۀ فارسی آن به رنگ سیاه نگارش شده، ولی عبارات عربی متن کتاب با جوهر سیاه و ترجمۀ فارسی آن با جوهر سرخ است.

دستنویس ترجمه فارسی حاضر از «صحیفه سجادیه» از جمله قدیم‌ترین ترجمه‌های شناخته‌شده از این اثر است که ظاهراً به حدود قرن هفتم هجری بازمی‌گردد. در این دستنویس به نام مترجم و زمان و مکان ترجمه اشاره‌ای نشده، ولی نام کاتب در انجامه عبدالرحیم الخلوتی ابن شمس‌التبریزی المشرقی و تاریخ کتابت آن سنه 791 است. ترجمه بین‌السطرین حاضر ترجمه‌ای است تحت‌اللفظی که مترجم به سبب رعایت برگردان لفظ‌به‌لفظ نتوانسته نثری روان و شیوا، و در بسیاری موارد حتی قابل فهم،‌ ارائه کند. در مواردی مترجم و کاتب توضیحات و تفسیرهای کوتاهی را برای روشن‌تر شدن مطالب در ادامه ترجمه تحت‌اللفظی آورده‌اند. این ترجمه در یکی از نقاط مازندران انجام گرفته و مترجم بسیاری از کلمات عربی را به جای ترجمه به فارسی رسمی به مازندرانی برگردانده است، اما برخی از نارسایی‌های لغوی نشان می‌دهد که مترجم ظاهراً نسخه معتبری از متن عربی در دست نداشته است. نگارش غلط و نقاشی شدن تعدادی از لغات گویشی نیز نشان می‌دهد که کاتب با زبان مترجم آشنایی نداشته و در بعضی موارد با توجه به متن عربی توضیحاتی را به اصل ترجمه اضافه کرده و چه‌بسا در مواردی کلمات غیر گویشی را جایگزین کلمات گویشی مترجم کرده و آنها را تغییر داده است. مترجم مسلماً‌ اهل یکی از مناطق شیعه‌نشین مازندران بوده است.

اهمیت این ترجمه در این است که ما را با صورت کهن لغات مازندرانی آشنا می‌کند و آگاهی‌های تازه‌ای از این گویش به ما می‌دهد. عده‌ای از لغات متن حاضر در متونی مانند ترجمه «المدخل»، «ترک‌الاطناب»، «ذخیره خوارزمشاهی»، «روض‌الجِنان» و «روح‌الجَنان (تفسیر ابوالفتوح رازی)»، «شرح فارسی شهاب‌الاخبار»،‌ «مفتاح‌المعاملات» و «نهج‌البلاغه (ترجمه فارسی حدود قرن پنجم و ششم)» (مربوط به مناطق مرکزی و کناره دریای خزر و یا غربی ایران) به کار رفته است. تعداد دیگری از لغات آن در متون کهن مشاهده نمی‌شود ولی در برخی از گویش‌های معاصر شمالی ایران هنوز رایج است.

در مقدّمۀ مصحّح بر این ترجمه به تفصیل از مشخّصات نسخه و کاتب، مهرهایی که بر این دستنویس نقشه بسته، ویژگی‌های رسم‌الخطّی و ویژگی‌های زبانی ترجمۀ فارسی (دستوری و لغوی) و خطاهای کاتب بحث شده است و در پایان کتاب فهرست لغات و ترکیبات این ترجمه و فهرست منابعی که مصحّح از آنها استفاده کرده، آمده است.