معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ملت ایران در بدو ظهور مشروطیت به حدی از کاروان تمدن عقب بود و از اصول نوین بی‌اطلاع، که شاید در تمام ایران بیش از عدۀ انگشت‌شمار از تاریخ تحولات جهان و فلسفه تکامل و منافع آزادی و حکومت ملی اطلاعی نداشتند و تا درجه‌ای در تاریکی جهل و نادانی غوطه‌ور بودند و به آداب و عادات اصول مدرسۀ استبداد عادت کرده بودند که منزه‌کردن آنان از آن عادات قدیم و آشنا نمودن آنها به اصول نوین سال‌ها، بلکه قرن‌ها وقت لازم داشت.

نهضت فرهنگی را که پس از کشته شدن ناصرالدین شاه در ایران ظهور کرد حقیقتاً باید طلیعۀ انقلاب مشروطیت ایران دانست. مردان روشنفکر که آرزومند بودند کشورشان چون سایر ممالک مترقّی از نعمت آزادی و عدالت و فرهنگ بهره‌مند شوند و یقین داشتند که تا قلوب عامه از نور علم روشن نشود و دانش بر این دماغ‌های تاریک پرتو نیفکند، این تودۀ نادان، محال است جنبشی کند و قدمی در راه سعادت خود بردارد.

این بود که همین که سلسلۀ قیود که چون عنکبوت تمام عقول مردم را به هم پیچیده و مقیّد داشته بود، به واسطۀ ترور ناصرالدین شاه تا حدی سست و متزلزل شد. آزادمردان به نشر معارف و ترویج دانش و تأسیس مدارس به سبک جدید و تربیت فرزندان ایران قیام کردند و به تهیۀ کارخانۀ آدم‌سازی پرداختند. از جمله مدارس مهم این دوره در مراغه، عبارت بودند از: مدرسۀ جلالیه، مدرسۀ سعدیه، مدرسۀ شکوهی، مدرسۀ فتوحیه، دبستان ملی ادبیّه، تربیت البنات و ... .

ادارۀ فرهنگ مراغه در سال 1297 شمسی تشکیل یافته و قبل از این تاریخ شهر مراغه فاقد ادارۀ فرهنگ بود و مدرسۀ منحصربه‌فرد آن نیز در این تاریخ، مدرسۀ ملّی تدیّن بوده که در سال 1297 دولتی گردید و آقای عیسی خان فتوحی تا سال 1312 افتخاراً در این سمت خدمت نمودند و در اثر سعی و کوشش و فرهنگ‌‌دوستی وی در این مدت مدارس زیادی در مراغه و توابع آن تأسیس شد. امّا به طور قطع و یقین، باید نام نیک ازخودگذشتگان و پیش‌قدمان طریق انسانی همیشه در صفحات تواریخ ثبت کرد تا آیندگان بدانند که اجداد آنها جهت تحصیل طبیعی‌ترین حقوق انسانی چه زحماتی را متحمّل شده‌اند. در زمانی که معلم‌خانه و می‌خانه را در یک ردیف و طراز هم می‌دانستند، افراد از جان گذشتۀ زیر اوّلین سنگ بنای ساختمان فرهنگ مراغه و توابع را پایه‌گذاری کردند: مرحوم حاج میرزا حسن شکوهی؛ مرحوم عبدالاحد تدیّن؛ مرحوم حاجی میرزا محمدخان فتوح‌الملک و خانوادۀ فتوحی؛ مرحوم صدرالسادات صدر؛ مرحوم محمدعلی طبیب خویی؛ مرحوم میرزا ابوالحسن حریری؛ مرحوم میرزا کاظم حریری؛ عادل خان تاجرباشی؛ مرحوم میرزا احمد ناصرالعلماء؛ مرحوم علی اصغر سیف‌العلماء بنابی. این افراد نمونه‌هایی از اشخاص بسیارند که به فرهنگ مراغه خدمات شایانی نموده‌اند، ولی متاسفانه امروز اطلاعی از بسیاری آنان در دست نیست.

امّا یکی از تأثیرگذارترین افراد فعّال در مراغه در حوزۀ تعلیم و تربیت، مرحوم عبدالاحد تدیّن معروف به «ادیب العلماء» بود. مرحوم عبدالاحد تدین ادیب العلماء، در سال 1254ق. در شهرستان مراغه پا به عرصۀ وجود گذاشت و پس از دوران کودکی تحصیلات مرسوم زمان قبیل ادبیات، فقه، اصول را به طرز قدیم در محضر اساتید وقت فراگرفت. او با میرزاحسن شکوهی آشنایی پیدا کرده و به وسیلۀ ایشان با حاج میرزا حسن رشدیه و طالبوف که مقیم تبریز بودند، مکاتباتی به عمل می‌آورد. او مطلع می‌شود که مرحوم رشدیه از روش تدریس با متد جدید استفاده می‌کند؛ لذا به تبریز رفته و از نزدیک با روش تدریس ایشان آشنا می‌شود. پس از بازگشت به مراغه در محل سابق خویش مشغول تدریس اطفال می‌شود. پس از جمع‌آوری 60 تومان خانه‌ای خریده و مدرسه را به آنجا منتقل می‌کنند و به یاری مرحوم محمدکریم خان سرتیپ، وسایلی جدید برای مدرسه خریداری و در تاریخ 1317ق. دبستان جلالیه را به نام سرتیپیه تغییر می‌دهند که متأسفانه این مدرسه در اثر حملۀ معاندین خراب و حتی خود مرحوم تدیّن در این حمله زخمی می‌شوند. در زمان حکومت حاجی صمد خان شجاع الدوله دچار حبس می‌گردد و در ازای هزار تومان وجه به ضمانت مرحوم حاجی حسین حمیدیه از زندان آزاد و به تبریز می رود. آقای حسین مدیر مطبعۀ حسینی ایشان را به ادارۀ معارف هدایت می‌کنند و زمانی که به حضور رئیس فرهنگ تبریز آقای اعلم الملک می‌رسد، به پیشنهاد ایشان پست نمایندگی فرهنگ مراغه را قبول می‌کند. پس از ورود به مراغه دبستان تدیّن را تاسیس و تا سال 1309ش. مدیریت مدرسه را به عهده می‌گیرند. مرحوم تدین در نهم خرداد ماه 1327ش. پس از انجام حدود نیم قرن خدمت به فرهنگ ایران، بخصوص به نوباوگان زادگاه خود، دار فانی را وداع گفته و به ابدیت می پیوندند.

ماجرای تاریخچۀ دبستان اوحدی:

این دفترچه که صفحات آن نیز به ضمیمۀ این کتاب در آخر کتاب، به صورت فاکسمیله آورده شده، توسط چند نفر از مدیران این دبستان نوشته شده، تاریخچۀ آن  از سال 1299 شمسی آغاز و تا 1364 شمسی می‌باشد که آغازگر آن مرحوم غلامرضا عبدالحسین‌پور، رییس کارگزینی ادارۀ آموزش و پرورش مراغه در سال‌های دهۀ بیست به بعد بوده است. ارزش این اثر، به دست دادن اطلاعات دقیق و ریز از وضعیت تربیتی و تحصیلی، رؤسای ادارۀ آموزش و پرورش مراغه در دورۀ پهلوی اوّل و دوم، اطلاعات مدیران و دیگر کارکنان دبستان، همچنین تعداد دانش‌آموزان، وضعیت فیزیکی آموزشگاه و مکان‌ها و اسامی مختلف آن، همچنین سازمان‌های متشکّله در دبستان، برخی اسناد و مراسلات آموزشی و غیره می‌باشد. چند سند نیز در داخل دفترچه موجود بوده که به بهانۀ نشر آن در آخر کتاب گنجانده شده است.