۳۴۵۷
۸۸۲
علم معانی و دستور زبان فارسی

علم معانی و دستور زبان فارسی

پدیدآور: عباسعلی وفایی، سمیه آقابابایی ناشر: علمیتاریخ چاپ: ۱۳۹۵مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۵۰۰شابک: 6ـ311ـ404ـ964ـ978 تعداد صفحات: ۳۹۲

خلاصه

آنچه محور اصلی این کتاب قرار گرفته، شناخت و بررسی ارتباط دو دانش دستور زبان و شاخه‌ای از علم بلاغت یعنی علم معانی است.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

زبان نظامی از نشانه‌های زبانی است که برای انتقال پیام و ایجاد ارتباط میان انسان‌ها به کار می‌رود. برای شناخت زبان نیاز به دانش‌هایی وجود دارد که قاعده‌های آن را بررسی و تحلیل کند. زبان‌شناسی و دستور زبان دانش‌هایی‌اند که به مطالعۀ علمی زبان می‌پردازند. دانش مربوط به شناخت زبان، دستور زبان و زبان‌شناسی است که در ارتباط با معنی‌شناسی نیز قرار می‌گیرند. در این دانش‌ها، قاعده‌ها و هنجار‌های زبان و طرز کاربرد اجزای زبان بررسی می‌شود.

سخنور به یاری علم بلاغت کلام خود را تأثیرگذارتر و بلیغ‌تر می‌کند. بررسی عوامل مؤثر در زیبایی سخن، کاربرد مؤثر زبان و تأثیر در مخاطب، سبب شکل‌گیری علمی سه‌گانه به نام علم معانی و بیان و بدیع شد. زیباشناسی سخن یا همان بلاغت در زبان فارسی از فن بدیع آغاز می‌شود و سرانجام به علم معانی می‌رسد. این راه روند و روالی را دنبال می‌کند که در صنایع و کاربردهای ادبی و هنری به‌تدریج نهانی‌تر و درونی‌تر می‌شوند و ارتباط عمیقی با معنا می‌یابند. هر یک از این علوم به گونه‌ای با دستور زبان پیوند یافته‌اند؛ زیرا دستور زبان در کنار بررسی صرفی و نحوی کلام به معنا نیز توجه دارد.

آنچه محور اصلی این کتاب قرار گرفته، شناخت و بررسی ارتباط دو دانش دستور زبان و شاخه‌ای از علم بلاغت یعنی علم معانی است. معانی نه‌تنها با دستور زبان، بلکه با علوم مختلفی چون زبان‌شناسی، انشا و آیین نگارش، نقد ادبی و دیگر شاخه‌های بلاغت یعنی بدیع و بیان ارتباط دارد. از آنجا که اساس شکل‌گیری این علم مربوط به آیین سخنرانی بوده، نباید آن را مختص به نوشتار دانست، بلکه قاعده‌های آن را در گفتار نیز می‌توان یافت.

کتاب در هفت فصل بدین ترتیب تدوین شده است. فصل اول به ملاحظات نظری اختصاص یافته است که در دو بخش مجزا، تاریخچه و تعاریف نظری را دربر می‌گیرد. در بخش نخست این فصل، به تعریف علم بلاغت پرداخته شده و آنگاه علم معانی به عنوان شاخه‌ای از علم زبان‌شناسی چون کاربردشناسی و معنی‌شناسی اشاره شده تا با کنار هم قراردادن این علوم، سبب علمی‌تر شدن بررسی رابطۀ دو علم معانی و دستور زبان شود. بخش دوم به بازنگری تعاریف موجود از دستور زبان فارسی و انواع آن اختصاص یافته که برای نشان‌دادن تمایز دستور سنتی و توصیفی به تعاریفی از زبان‌شناسی و دستور زبان‌شناسی توجه شده است.

فصل دوم را می‌توان نگاهی کلی به مطالعات زبان‌شناسی دانست. در این فصل به بررسی و تطبیق تعاریف معانی و کاربردشناسی، دستور زبان و معنی‌شناسی پرداخته شده است. در آغاز این فصل به بررسی کلی ارتباط کاربردشناسی و علم معانی اشاره شده و آنگاه دو ویژگی مقتضای حال و بافت موقعیتی با یکدیگر مقایسه شده است. سپس به تحلیل ارتباط میان دستور زبان و معنی‌شناسی از یک‌سو و دستور زبان و کاربردشناسی از سوی دیگر پرداخته شده است. آنچه در کنار این موارد ذکر شده، مقایسه و بررسی و تحلیل فصاحت در معانی و قواعد دستور زبان است. در این فصل در بخشی جداگانه به تفاوت و شباهت موضوعی میان دستور زبان و علم معانی اشاره شده است. چون علم معانی سنتی و دستور زبان سنتی از نظریات نوین زبان‌شناختی بی‌بهره‌اند، در پایان فصل چند نظریه از نظریات زبان‌شناختی بیان شده و در چارچوب آنها تقسیم‌بندی کامل‌تری از معانی و اغراض ثانوی و کنش‌های ثانوی عوامل دستوری در علم معانی ارائه شده است. مهم‌تر آنکه به بررسی معانی ثانویه و معانی ضمنی از دیدگاه زبان‌شناسی و علم معانی پرداخته و طرق ارائۀ پیام هم به‌صورت صریح و هم غیر صریح در این دو علم بررسی شده و جایگاه و کارکرد دستور زبان در ارائۀ این پیام‌ها در علم معانی به تفصیل توضیح داده شده است.

فصل سوم و چهارم دربردارندۀ موضوع اصلی کتاب، یعنی ارتباط مسندالیه و مسند با نهاد و گزاره در دستور زبان و کارکرد آنها در علم معانی است. در بخش اول از فصل سوم به تعاریف جمله، بررسی تفاوت و شباهت اجزاء و ترتیب و حذف و ذکر آنها در این دو دانش پرداخته شده است. در بخش دوم مسندالیه و انواع و حالات آن در این دو علم بررسی شده است. بخش عملی این پژوهش از این فصل با مطرح‌کردن تحلیل و تقسیم‌بندی‌ها آغاز می‌شود. در پایان هر بخش بعد از ذکر اغراض ثانویۀ احوالات مسندالیه و مسند، تقسیم‌بندی چهارگانه‌ای ارائه شده و بر اساس آن اغراض و دلایل معانی از دلایل و قواعد دستوری، معانی ثانویه، پیش‌فرض‌ها و معانی اولیه و زبانی که در کتب معانی به هم درآمیخته‌اند جدا شده است. در بخش دوم از فصل چهارم به تفاوت میان اسناد و انواع آن در دستور و معانی اشاره شده است.

فصل پنجم از چهار بخش تشکیل شده است که در بخش اول به بررسی جمله و انواع آن و ارائۀ تقسیم‌بندی چهارگانه از معانی مذکور برای جملات انشایی و خبری پرداخته شده است. این بخش دربردارندۀ موضوع اصلی علم معانی یعنی معانی ثانویه است، موضوعی که در تعاریف موجود از علم معانی به عنوان محور اصلی این علم مطرح شده است. بخش دوم به حصر و قصر در جملات اختصاص یافته و از دیدگاه دستور زبان و معانی زبانی بررسی شده است؛ چراکه بسیاری از معانی مطرح‌شده در این بخش جزء معنای اولیه و زبانی کلام‌اند که در حوزۀ معانی نمی‌گنجند. در بخش چهارم نیز به بررسی شبه‌جمله در این دو علم پرداخته شده است.

فصل ششم به مبحث فصل و وصل اختصاص یافته است که از دیرباز مورد توجه علمای بلاغت بوده است. اگرچه قدما این بحث را جزء مباحث علم معانی به حساب آورده‌اند، در این کتاب جزء دستور زبان به شمار آورده شده و با بحث پیوندهای دستوری تطبیق داده شده است.

در فصل پایانی بحث ایجاز و اطناب از دید معانی اولیه و ثانویه و کارکرد آن در دستور زبان بررسی شده است. در این بخش تقسیم‌بندی کامل‌تری از بحث خلاف مقتضای ظاهر ارائه شده که در معانی سنتی تنها به اصل تأکید اشاره شده است.

در این کتاب سعی شده با استفاده از شباهت‌ها و تفاوت‌های حاصل از بررسی این دو دانش، مباحث علم معانی از منظر دستور زبان و معناهای زبانی تحلیل شود؛ با این هدف که نقش و کارکرد عوامل دستور زبان در معانی یافت شود و از این رهگذر چارچوب و مباحث موجود در معانی سنتی تکمیل و تفسیر شود. اگر علم معانی را «مطالعۀ کاربردهای مؤثر زبان در ارتباطات» بدانیم، این کاربردهای مؤثر با یاری قواعد و عوامل دستور زبان شکل می‌گیرد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: کلیات و مبانی نظری

1. بلاغت

2. دستور زبان فارسی

فصل دوم: نگاهی به مطالعات زبان‌شناختی در دستور زبان و علم معانی

فصل سوم: مسندالیه (نهاد) در دستور زبان فارسی و علم معانی

فصل چهارم: مسند (گزاره) در دستور زبان فارسی و علم معانی

فصل پنجم: جمله و انواع آن در دستور زبان فارسی و معانی

فصل ششم: فصل و وصل و پیوند

فصل هفتم: چند بحث مربوط به دستور زبان و علم معانی

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

شکونتلا

شکونتلا

کالی داسه

جهانیان کالی داسه را به نام شاعر «شکونتلا» می‌شناسند. هندیان همواره خود شیفتۀ این اثر بوده‌اند؛ چه د

منابع مشابه بیشتر ...

رهنمودهایی برای آموزش دستور زبان فارسی

رهنمودهایی برای آموزش دستور زبان فارسی

رضامراد صحرایی، حمید آقایی

این کتاب تلاشی است برای آموزش دستور زبان فارسی به غیر فارسی زبانان مبتنی بر یافته های نوین زبان شناس

زبان فارسی در گذر زمان (مجموعه مقالات، دفتر سوم)

زبان فارسی در گذر زمان (مجموعه مقالات، دفتر سوم)

مهرداد نغزگوی کهن

این کتاب مشتمل بر هشت مقاله است که در حوزۀ مطالعات زبان‌شناسی تاریخی و زبان فارسی به نگارش درآمده اس