معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

رویکردهای نقد هم در دوره‌های تاریخی و هم در فرهنگ‌های گوناگون و هم از زاویه‌های متفاوت، متکثر و متنوع‌اند؛ زیرا رویکردهای نقد مانند دیگر عناصر فرهنگی، پویا و در حال دگرگونی هستند. این تنوع رویکردها به دلیل تنوع جنبه‌های گوناگون آثار ادبی ـ هنری و به دلیل تغییرات پارادایمی صورت می‌گیرد. مجموعه این رویکردها در یک پارادایم خاص می‌کوشند تا به رمزگشایی بیشترین جنبه‌های یک اثر بپردازند. یکی چگونگی تکوین و تولید و دیگری چگونگی دریافت و خوانش را موضوع اصلی خود قرار می‌دهد. یکی نیز به بررسی تأثیر جامعه یا فرهنگ و دیگری به بررسی تأثیر ضمیر ناخودآگاهی شخصی یا ضمیر ناخودآگاه جمعی و اسطوره‌ای می‌پردازد. رویکردهای نقد آثار ادبی ـ هنری، هنگی هدفی مشترک دارند: رمزگشایی از آثار. این رمزگشایی می‌تواند در وضعیت توصیفی باقی بماند یا به عرصه انتقادی هم کشیده شود؛ اما نخست باید رمزگشایی شود.

رویکردهای نقد تلاش دارند تا این رمزگشایی را به شکل روشمندی به انجام برسانند و تا حد امکان از اشتباهات و نواقص چنین فرایندی بکاهند. همین روشمندی رویکردهای نقد به ویژه در مراکز آکادمیک است که موجب تفاوت میان دریافت و نقد آکادمیک و دریافت و نقد عامیانه شده است.

بینامتنیت به نحوۀ تأثیر متن‌ها در شکل‌گیری یکدیگر یا درک و دریافت آنها توجه می‌کند. این رویکرد با پذیرش تأثیر متن‌ها در شکل‌گیری و دریافت دیگر متن‌ها، گونه‌شناسی روابط میان آنها را مطالعه می‌کند. بینامتنیت به عنوان یکی از شاخه‌های نشانه‌شناسی، اغلب چگونگی رمزگذاری و فرایند رمزگشایی و دلالت‌پردازی را هدف مطالعه خود قرار می‌دهد. انواع مراودات میان متن‌ها موجب شده است تا رمزگان ادبی ـ هنری تکثیر شوند. در واقع بینامتنیت به عنوان یک ویژگی منحصربه‌فرد انسانی می‌کوشد تا چگونگی تکثیر متنی را توضیح دهد. متن‌ها فقط در بستر جهان متنی و بینامتنی است که امکان تکثر پیدا می‌کنند. به طور کلی تکثیر زمانی معنا می‌دهد که رابطه با پیشوندهایی مانند «بینا» یا «ترا»، «پیشا» یا «فرا» مورد پذیرش قرار گرفته باشد.

برخی از محققان به ویژه در ایران بر این باورند که رویکرد بینامتنیت و به طور کلی نشانه‌شناسی با افول ساختارگرایی به پایان خود می‌رسد. از نظر این عده نشانه‌شناسی و به ویژه نشانه‌شناسی بینامتنی چنان با ساختارگرایی عجین شده که سرنوشتشان به هم پیوند خورده است. در نتیجه با پایان ساختارگرایی، نشانه‌شناسی بینامتنی هم به پایان خویش نزدیک می‌شود. اما این کتاب این فرض را نفی می‌کند و برای این ادعا چند رویکرد را مورد بررسی قرار می‌دهد. بینامتنیت در دورۀ پساساختارگرایی پوست‌اندازی کرده و کاربردهای تازه‌ای پیدا می‌کند. در این کتاب کوشش شده به موضوع بینامتنیت در دورۀ پسین پرداخته شود.

این نوشتار به دو دستۀ بزرگ تقسیم شده است. دستۀ نخست به دورۀ ساختارگرایی باز یا دورۀ نزدیک به آن مربوط می‌شود. همچنین ویژگی دیگر دستۀ نخست نگاه محوری و حتی گاهی انحصاری به مسئلۀ بینامتنیت است. اما دستۀ دوم نظریه‌هایی را گرد می‌آورد که هم از نظر زمانی پسین‌تر هستند و هم به ویژه بینامتنیت را بخشی از یک نظریه به حساب می‌آورد. به همین دلیل حضور بینامتنیت در این دسته اخیر، بخشی است و نه انحصاری یا تام.

این کتاب نشان می‌دهد که بینامتنیت پس از ساختارگرایی نه فقط پایان نیافته است، بلکه به طور گسترده در بسیاری از رویکردها جا باز نموده و بخشی مهم از نظریه‌ها و رویکردهای متأخرتر شده است. بینامتنیت به عنوان یک عنصر مهم و غیر قابل چشم‌پوشی توانسته است در نظریه‌های پساساختارگرا، گفتمانی و پست‌‌مدرن حضور پیدا کند؛ به گونه‌ای که اگر بینامتنیت نبود، این نظریه‌ها با فقدان جدی نظری مواجه می‌شدند و نقدهایشان مشکل اساسی روش‌شناختی پیدا می‌گردند. همچنین در این کتاب مشخص می‌شود که بینامتنیت در دورۀ متأخر خود ـ یعنی پساساختارگرایی ـ فقط برای توصیف چگونگی شکل‌گیری یا دریافت اثری ادبی ـ هنری استفاده نمی‌شود؛ زیرا برای واسازی متنی یا متن‌شکنی از برخی آثار نیز استفاده شده است. به عبارت دیگر بینامتنیت به روشی انتقادی برای مواجهه با برخی از آثار نیز بدل شده است. در همین رابطه بینامتنیت از زیرگونه‌هایی متنوع‌تری برخوردار می‌شود و موضوع مطالعه این رویکرد نیز دچار تغییراتی اساسی می‌شود و شاید از همه مهم‌تر اینکه بینامتنیت از وضعیت اولیۀ خود به عنوان یک رویکرد تام در بسیاری مواقع خارج می‌شود و به عنوان بخش یا عنصری از رویکردهای تازه به کار گرفته می‌شود.

فهرست مطالب کتاب:

سخن آغازین

پیش‌گفتار

بخش نخست: بینامتنیت از ساختارگرایی باز تا پساساختارگرایی

فصل 1: از ترامتنیت تا بینامتنیت نزد ژرار ژنت

فصل 2: آنتوان کمپانیون و نظریه نقل قول

فصل 3: هارولد بلوم و نظریه تأثیر

بخش دوم: بینامتنیت در رویکردهای پساساختارگرا

فصل 4: پسااستعماری و بینامتنیت سعید، اسپیواک، بابا، نیلسن

فصل 5: بینامتنیت و نقد جغرافیایی برتراند وستفال

بخش سوم: بینامتنیت و تحلیل گفتمان

فصل 6: بینامتنیت در تحلیل انتقادی گفتمان نورمن فرکلاف

بخش چهارم: بینامتنیت و پست‌مدرنیسم

فصل 7: بینامتنیت در ادبیات پست‌مدرن لیندا هاچن

بخش پنجم: وضعیت بیناتمدنی

فصل 8: بینامتنیت و نظریه بیناتمدنی

بخش ششم: نمونه‌های کاربردی

فصل 9: توفان امه سزر

فصل 10: شهرهای نامرئی کالوینو

پس‌گفتار

واژه‌نامه