معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در این کتاب به بررسی خاستگاه زبان هندو - اروپایی آغازین و سپس انشعاب و گسترش آن در جهات مختلف جغرافیایی و سرانجام به چگونگی شکل‌گیری دوازده زبان اصلی هندو - اروپایی برگرفته شده از آن زبان اولیه پرداخته شده و بر شواهد باستان‌شناسی بیست سال اخیر و نیز اسلوب مدون زبان‌شناسی تاریخ تکیه شده است.

مطالعۀ هر مقطع از تاریخ، خواننده یا پژوهشگر را بی‌اختیار به گذشته‌های دورتر می‌برد. تاریخ ایران در چند شاخه به آخرین رگه‌های مستند خود منتهی می‌شود: از یک‌سو به دورۀ ماد و هخامنشی، از سوی دیگر به کهن‌ترین متن‌های ادبیات زردشتی، یعنی گات‌های زردشت و همچنین به دیرین‌ترین روایات و مضمون‌های اسطوره‌ای و از دیگرسو به یافته‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی در کهن‌ترین محوطه‌های تاریخی.

باوجود برخی هم‌پوشانی‌های اجتناب‌ناپذیر این چهار شاخه در مقاطع متأخر تاریخی، با گذر به مقاطع متقدم، خود را با واگرایی‌هایی گریزناپذیر مواجه می‌یابیم؛ چراکه با کاهش هرچه بیشتر مستندات، استنتاجات متکی بر اسلوب علمی و نیز غیرقطعی‌تر یا اصلا ناممکن می‌گردد. برای مثال به دشواری می‌توان دیرینۀ اقوام پارس و ماد در اسناد آشوری سدۀ هستم و نهم پ. م. را به یافته‌های باستان‌شناسی دوره‌های نظیر در خاک ایران یا به نوشتجات متأخر زردشتی یا اساطیر ایرانی پیوند زد: کاری که در دهه‌های گذشته به دفعات انجام و نتایج گاهی غیرقطعی مدت‌ها بدیهی فرض می‌شد. این کتاب مجموعه‌ای چشمگیر از یافته‌های بیست سال گذشته را در قالبی همگون گرد هم آورده است: ابتدا زبان‌شناسی تاریخی را بر فهرست آن رشته‌های بنیادین چهارگانه می‌افزاید و در ادامه به مدد یافته‌های باستان‌شناسی سرزمین‌هایی به مراتب گسترده‌تر از خاک کنونی ایران، حتی تا اروپای جنوب شرقی و استپهای اوراسیا در روسیه و نیز آسیای میانه، به گونه‌ای نامنتظره دیرینۀ زبان و فرهنگ ایران و دیگر کشورهای هندو ـ اروپایی را تا هزارۀ سوم و چهارم پ. م. به عقب می‌برد: مهاجرت‌های اقوام آریایی که مدت بیش از یک قرن، در قالبی «تک‌رشته‌ای» و تقریباً به دور از روح علمی و بیشتر بر مبنای حدسیات بعضاً غیرموجه به عنوان مبنایی برای فرهنگ کشور عنوان می‌شد، دیگر مخاطبان خود را تنها بین عوام می‌یابد و جایگاه علمی ندارد.

محتوای اصلی این کتاب برای خوانندۀ فارسی‌زبان، فصول پانزدهم و شانزدهم آن است که شاید در نگاه نخست ارتباط مستقیم چندانی با فرهنگ و زبان ایران ندارد، به‌ناگاه خود را با کشفیات شگفت‌انگیز بیست‌سال اخیر در محوطۀ باستان‌شناسی سینتاشتا در شمال آسیای میانه و در شرق کوه‌های اورال مواجه می‌بیند که حوالی 2000 پ. م.، فرهنگی چشمگیر و فراگیر در آن شکل گرفته و در سده‌های بعد، عناصر این فرهنگ ابتدای به آسیای میانه و سپس به افغانستان، هند و ایران منتقل شده است. دیگر برای فارسی‌زبان مایۀ شگفتی نخواهد بود که چرا در گات‌های زردشت، گاو این همه محترم شمرده شده یا چرا نام‌های فردی دربردارندۀ جزء اسب این اندازه ظاهر می‌شوند.

نتیجۀ کلی آنکه عناصری چون اسب، چرخ، گردونه و اهلی کردن جانوران، می‌توانند فرایند گسترش زبان را در پی داشته باشند، آن هم بدون آنکه دارندگان اولیۀ آنها الزاماً تمام و کمال به سرزمین‌های مقصد مهاجرت کرده باشند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

فصل اول: زبان مادری

فصل دوم: چگونه می‌توان یک زبان مرده را بازسازی کرد

فصل سوم: زبان و زمان؛ بخش اول: آخرین گویشوران زبان هندو ـ اروپایی آغازین

فصل چهارم: زبان و زمان 2؛ پشم، چرخ و هندو ـ اروپایی آغازین

فصل پنجم: زبان و مکان؛ مکان سرزمین مادری هندو ـ اروپایی آغازین

فصل ششم: باستان‌شناسی زبان

فصل هفتم: چگونه می‌توان یک فرهنگ مرده را بازسازی کرد

فصل هشتم: نخستین کشاورزان و دامداران دورۀ نوسنگی در استپ‌های پونتیک ـ کاسپین

فصل نهم: گاو، مس، و «سران» (chiefs)

فصل دهم: اهلی‌کردن اسب و ریشه‌های سوارکاری

فصل یازدهم: پایان «اروپای جدید» و ظهور استپ

فصل دوازدهم: بذرهای تغییر در مرز استپ‌ها: سالاران [فرهنگ] مایکوپ در روستاهای تریپولیه

فصل سیزدهم: «گاری‌رانان» در استپ: گویشوران هندو ـ اروپایی آغازین

فصل چهاردهم: زبان‌های هندو ـ اروپایی غربی

فصل پانزدهم: «رزمندگان» گردونه‌ران در استپ‌های شمالی

فصل شانزدهم: گشوده‌شدن [راه] استپ‌های اوراسیا [به میانرودان، ایران و آسیای میانه]

فصل هفدهم: زبان و کردار