معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مانی نقش بسزایی را در انتقال سنت فلسفی و دینی عصر خویش ایفا کرد. او به سبب نشو و نما در محیط بین‌النهرین و هم‌جواری با ادیان مختلف توانست در مقام وارثی برآید که با علمِ به بن‌مایه‌های دینی مسلک‌ها و مذاهب شناخته‌شده در این سرزمین، خود پایه‌گذار سنتی شود که دور از اصول فلسفی و دینی هم‌عصران خویش نبود. مانی چه در مقام مصلح اجتماعی و چه رسول، شخصیتی تاریخی است که از دو منظر حایز اهمیت است: نخست آنکه او به واسطۀ عصر حیاتش و البته موطنش، نسبت به ادیان هم‌جوار خود آگاهی داشته و دوم آنکه به اهمیت و ارزش کتابت متون واقف بوده است. در سایۀ این دیدگاه بلند، پژوهشگر متونی را در دست دارد که نه‌تنها او را با اصول کلی مانویت که تا حدی شناختش را بر دیگر ادیان ارتقا می‌بخشد.

در سال 1930 پرفسور کارل الشمیت (باستان‌شناس) که به واسطۀ دومین قطعه از مجموعۀ اپیفانوس از وجود کتابی با عنوان «کفالایا» در مجموعۀ آثار مانویان آگاهی یافته بود، توانست کتاب را در یکی از سفرهای خود به مصر در یک عتیقه‌فروشی شناسایی کند. اشمیت با حضور ذهن، عنوان قبطی کفالایا را خواند و تشخیص داد که نسخۀ موجود در عتیقه‌فروشی ترجمۀ قبطی کفالایا است. خریداران مجموعۀ مدینه مادی در سال 1930 عبارت بودند از کارل اشمیت از موزۀ برلین، چستربیتی مجموعه‌دار انگلیسی و پروفسور گروهمان از موزۀ ملی اتریش. در نهایت بخش‌های خریداری شده توسط چستربیتی برای مرمت به موزۀ برلین انتقال یافت تا در توسط «ایبشر» احیا شوند.

از کفالایای قبطی دو نسخه موجود است: نسخه‌ای در آلمان در موزۀ ملی برلین و دیگری در مجموعۀ چستربیتی در دوبلین نگهداری می‌شود. این ترجمه از موزۀ برلین است و دارای عنوان «کفالایای آموزگار» است که در بالای هر برگ به طور جداگانه یک بار در برگ عنوان «کفالایای» آمده و در سربرگ پشت «آموزگار» نوشته شده که دو برگ رو و پشت با هم عنوان «کفالایای آموزگار» را تکمیل می‌کنند.

پس از احیا، اشمیت عهده‌دار تحقیق بر روی این مجموعه شد. بعد از فوت اشمیت، پولوتسکی از برگ 3 تا 102 کفالایای موزۀ برلین را ترجمه کرد و چون به عنوان استاد رسمی به اورشلیم فرستاده شد، بولیگ عهده‌دار ترجمۀ بخش باقیماندۀ کتاب شد.

محتوای کتاب شامل جلسات وعظ مانی برای شاگردانش است. موضوعات آن مختلف و از اسطورۀ آفرینش تا فقه مانوی را دربر می‌گیرد. فصل با پرسشی از پرسنده‌ای که عموماً ناشناس است و نامی برای او ذکر نشده، آغاز می‌شود. پاسخ‌دهنده خود مانی است که هرچند در بیشتر فصول نام او به صراحت ذکر نشده است و از او با عناوین «فوستیر» و «رسول» یاد می‌شود. کتاب در 122 فصل آورده شده است.

گویشی که کتاب به آن نوشته شده است، گویش «ساب اخمیمی (اخمیم سفلی)» است که در ناحیه سیوط (مصر علیا) که در قدیم «لیکوپلیس» خوانده می‌شد، رواج داشته است. با توجه به زمان نگارش از طریق بررسی ساختار جملات می‌توان نتیجه گرفت که نوشته به قبل از اعمال اصلاحات مذهب مسیحیت در مصر علیا مربوط می‌شود، یعنی متعلق به قبل از سال 451 میلادی می‌باشد.

این کتاب ترجمۀ تطبیقی از دو برگردان آلمانی و انگلیسی کفالایا است؛ هرچند مبنای کار مترجمان، متن آلمانی است، به این دلیل که متن آلمانی به قالب اصلی نزدیک‌تر و وفادارتر است.