معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

این کتاب دربردارندۀ منتخبی از مقاله‌هایی است که کریم امامی در سال‌های دهۀ 1340 به زبان انگلیسی در روزنامۀ «کیهان اینترنشنال» می‌نوشت. امامی در آن دوران می‌کوشید مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی و هنری روز را پوشش بدهد.

اصل انگلیسی این مقالات در کتابی مشروح‌تر (شامل نوشته‌هایی دربارۀ سینما، تئاتر، ادبیات و هنرهای تجسمی) در آمریکا به چاپ رسیده است. اما انتخاب و ترجمۀ مقاله‌های مربوط به هنرهای تجسمی در این کتاب به چند انگیزه صورت گرفته است:

نخستین بار است که رویدادها و خبرهای فرهنگی ـ هنری حدود نیم‌قرن پیش به این شکل مستند می‌شود. نقد آثار هنری آن هم هنر معاصر پیش از آن به‌ندرت در رسانه‌ها دیده می‌شود. در حقیقت می‌توان ادعا کرد این مقاله‌ها سرآغازی برای آشناکردن خوانندگان با پدیدۀ نقد هنری نوین با نثری روان و شیوا و بی‌تکلف بوده است.

کریم امامی را مترجم، ویراستار و فرهنگ‌نگار می‌خوانند؛ اما او از جملۀ پیشگامان نقد هنری در ایران نیز بود. امامی فعالانه در فضای هنری این سال‌ها حاضر بود و در فهم و توصیف و تبیین جریان‌های هنری و آثار هنرمندان بسیار کوشید. همو بود که نام «مکتب سقاخانه» را بر یکی از جریان‌های پیشگام هنری ایران نهاد.

نوشته‌های امامی در این کتاب نگاهی چندوجهی به هنر دارند و دارای چند ویژگی برجسته هستند؛ امامی با اینکه از هرگونه لفاظی و طرح قالب‌های نظری پرطمطراق می‌پرهیزد، موشکافانه و باریک‌بینانه سویه‌هایی معنادار از جریان‌های هنری و کار هنرمندان را به ما نشان می‌دهد؛ از جمله به رابطۀ میان تکوین آثار هنری و اقتصاد هنر اشاره می‌کند؛ از ضرورت وجودی نهادهای هنری و نقش آنها سخن می‌گوید؛ در باب نحوۀ نمایش و عرضۀ آثار بحث می‌کند و آنگاه که به خود کارها می‌پردازد، رابطۀ آنها با سنت تصویری ایران و جریان‌های غربی هم‌روزگار را می‌کاود و گرته‌برداری بی‌معنا از آن سنت و الگوبرداری انفعالی از این جریان‌ها را نقد می‌کند و با این وجود بهره‌برداری خلاقانۀ برخی هنرمندان از امکانات تاریخی و معاصر را نشان می‌دهد. همچنین در بررسی آثار هر یک از هنرمندنا، به بررسی در مسئلۀ مهم استمرار در شیوۀ بیان و خطر ملازم آن، یعنی تکرار و ملال و در مقابل آن دگردیسی سبکی و نوآوری مدام و مخاطرۀ ملازم آن، یعنی درغلتیدن در موج‌های ناپایدار هنری می‌پردازد.

تصویری که امامی از هنر ایران در دهۀ چهل به دست می‌دهد، موجز، روشن، دقیق و زنده است. نوشته‌های او برای نگارش هر روایتی از تاریخ هنر ایران اسنادی ارزشمند است.

در یک مقاله از این کتاب با عنوان «تناولی هویت هنر ایرانی را مشخص می‌کند» که مربوط به سخنرانی پرویز تناولی در همایشی است، می‌خوانیم: «هنر ایرانی از شعر و خوشنویسی جدایی‌ناپذیر است. هنر ایرانی در همۀ نمودها و شکل‌های متفاوتش کلیتی یکپارچه است. نگارگری، کاشی‌کاری، معماری، مصورسازی کتاب و پارچه‌بافی همگی مجموعه خصوصیات مشترکی دارند. بسیاری از این ویژگی‌های مشترک را می‌توانید مثلا در ده نقاشی متفاوت پیدا کنید. هنرمند ایرانی فروتن و بی‌ادعا بود. پا جای پای استادش می‌گذاشت، اما همواره چیزی هم بر کار استاد می‌افزود. تنها معدودی از آثار هنری ایرانی امضا دارند. هنرمند ایرانی زمان‌اندیش نبوده است. بی‌اعتنا به گذر روزها و هفته‌ها، روی اثرش کار می‌کرده تا کاملاً احساس رضایت کند. نوعی حس دلبستگی و سرسپردگی او را با هنرش یکی می‌کرد». (ص 103)

پرشورترین هنر، شکوه گل‌ها، مکتب جدید ایرانی، از آتلیه تا اتاق نشیمن، کیفیت برتر بی‌ینال چهارم، هنرمندانی باید بتوانند بفروشند، قمار هنری ایرانی ـ فرانسوی، هنر تناولی پاپ‌تر می‌شود، دهۀ قندریز، گال ..... گال .... گالری، در پی سپهری، 25 سال هنر ایرانی، کاکتوس، مرغ طوفان و ققنوس، هنرمندان سیاح، سیماهای بی‌چهره، ریز و درشت در بورگز و ..... عناوین مقالات این کتاب را شکل می‌دهند.