معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

اندیشمندان اسلامی به ویژه فلاسفه تقریبا به اتفاق دیدگاه ارسطو در طبقه‌بندی موسیقی به عنوان یک قسم از اقسام چهارگانۀ علوم ریاضی را پذیرفته‌اند؛ ولی از جهت دخیل بودن احساس آدمی در ادراک آن، موسیقی را هنر نیز به شمار آورده‌اند. تفاوت دیدگاه‌های این اندیشمندان نیز مربوط به همین بخش دوم یعنی کارکرد حسی موسیقی به عنوان هنر است و در بخش نخست که دیدگاه‌های ریاضی موسیقی طرح می‌شود، اختلاف چندانی در آرای آنها وجود ندارد. متکلمان و فلاسفه اغلب از ورود عمیق به مبحث تأثیر موسیقی در روح و جان آدمی پرهیز کرده‌اند؛ همان‌گونه که عرفا نیز بیشتر به تأثیر موسیقی بر نفس و جان پرداخته‌اند و مناسبات فلسفی و ریاضی موسیقی را چندان توصیف نکرده‌اند.

در این کتاب ابتدا به موضوع تنزیه و تشبیه پرداخته شده است. این دو مفهوم از بنیادی‌ترین مفاهیمی هستند که نوع تلقی آنها سبب تفاوت نگاه به نشانه‌شناسی هنر و در رأس آن موسیقی میان دانشمندان شده است. سپس سه نگاهِ کلامی، فلسفی و عرفانی به موسیقی مورد مطالعه قرار می‌گیرد. دیدگاه‌های کلامی مرتبط با موسیقی در سه حوزۀ​ فکری معتزله، اشاعره و شیعه بررسی شده و در بخش مربوط به دیدگاه‌های حکمی و فلسفی نیز سه حوزه​ مشاء، اشراق و حکمت متعالیه بررسی می‌شود و در پایان دیدگاه‌های عرفانی معرفی می‌شوند که عبارتند از عرفان نخستین، عرفان نظری، مولویه و سایر عرفا و متصوفه. این بخش به طور کلی رویکردی مروری در زمینۀ آرای ثبت‌شده در منابع فارسی دارد. 

در بخش دوم این کتاب نیز میزان باورپذیری آراء متکلمان، فلاسفه و عرفا در زمینه​ موسیقی، برای جوانان امروزی اهل موسیقی در ایران بررسی شده که این بخش حاصل یک سلسله تحقیقات میدانی است. «ارتباط موسیقی با افلاک»، «تشابه آدمی به سازی در دست پروردگار»، «موسیقی به‌عنوان واسطه انتقال پیام بین آفریدگار و انسان»، «هنرهای صوتی شریف‌تر از هنرهای بصری» و «اوقات تغنّی» مهم‌ترین مباحث مطرح شده در این بخش هستند.

در بخش پایانی کتاب چالش تفاوت نگاه جوان امروز ایرانی با دیدگاه‌های وارد شده از غرب مورد کنکاش قرار گرفته است. «جوان امروز ایران در مواجه با استیلای نگاه علمی-مادی غرب»، «شیوه کل‌نگر در مقابل شیوه جزءنگر»، «ادراک دوری و خطی از زمان»، «شرافتِ علوم» و «جنبه‌های کاربردی آراء فلاسفه» محور مباحث بخش پایانی کتاب حاضر را تشکیل می‌دهند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

بخش اول: درآمدی بر دیدگاه‌های کلامی، فلسفی و عرفانی در توصیف موسیقی

بخش دوم: دیدگاه جوانان امروز ایران در زمینۀ آراء فلسفی و عرفانی مرتبط به موسیقی

بخش سوم: چالش تفاوت نگاه